‘Is activisme niet meer iets voor de politiek en ngo’s?’
Tijdens de feestdagen reflecteert Overheid van Nu op wat in het voorbije jaar de belangrijkste thema’s waren. Dit keer: de activistische ambtenaar, die veelvuldig voorbijkwam op Overheid van Nu. Bijvoorbeeld in gesprek met bijzonder hoogleraar Zeger van der Wal: ‘Ambtelijke moed gaat meer over het maximaliseren van je invloed en kritische adviesrol binnen de muren van waar je werkt.’
Natuurlijk, de activistische ambtenaar is niet zomaar iets van 2024. Maar met het aanzwellende klimaatprobleem, de oorlog tussen Israël en Hamas en het aantreden van het kabinet-Schoof laten ambtenaren, die zorgen hebben over de wereld en zich verzetten tegen het voorgeschreven beleid, luider en luider hun stem horen. Ze schrijven brandbrieven, organiseren sit-ins voor ministeries of nemen deel aan reguliere demonstraties. Weer andere ambtenaren kiezen er onder het nieuwe kabinet voor om hun baan op te zeggen, uit ontevredenheid met de politieke kleur van de regering.
Op de vraag of en hoe ambtenaren zich activistisch mogen tonen, bestaan uiteenlopende visies. Zo brak bijzonder hoogleraar Zeger van der Wal, bekleder van de Ien Dales Leerstoel, met zijn boek Ambtelijke helden gezocht uit 2023 nog een lans voor moedige ambtenaren. Maar de golf van ambtelijk activisme die vervolgens ging rollen, was niet wat hij daar precies mee bedoelde.
‘Mijn oorspronkelijke pleidooi was voor ambtelijke moed, niet voor activisme of protesteren op de stoep’
Zuiver zijn
‘Het afgelopen jaar heb ik best moeten kauwen op wat mijn eigen positie is’, stelde Van der Wal tegenover Overheid van Nu. ‘Mijn oorspronkelijke pleidooi was voor ambtelijke moed, niet zozeer voor activisme of protesteren op de stoep. Ambtelijke moed gaat meer over het maximaliseren van je invloed en kritische adviesrol binnen de muren van waar je werkt.’
Kritische tegenspraak werd in de laatste kabinetten van Rutte niet echt op prijs gesteld, vandaar dat Van der Wal zijn boek aanvankelijk schreef. Maar: ‘Daarna is het snel de activistische kant op gegaan, maar ik blijf erbij dat je als ambtenaar zuiver moet zijn over je rolopvatting. Activisme is meer iets voor de politiek of Greenpeace, niet voor de ambtenaar.’
‘Stel nou eens dat een substantiële groep ambtenaren met PVV-sympathieën ook zo’n brief schrijft’
Ontspannen blik
Op deze pagina is het hele interview met Zeger van der Wal te lezen. In andere artikelen komen weer heel andere visies op de activistische ambtenaar naar voren. Zo pleit Gijs Diercks, onderzoeker bij DRIFT, in dit opiniepanel juist voor ambtelijke activisme. ‘Met activistische ambtenaren begeven we ons deels op nieuw terrein en daarom moeten we voorlopig elk geval apart beoordelen. Activisme kan nuttig zijn maar niet al het activisme is goed, net zoals niet alle innovatie of alle ondernemerschap goed is. Laten we die zoektocht open en wat meer ontspannen ingaan.’
Wat zou die ontspannen blik opleveren als zou gebeuren wat Paul Frissen, NSOB-decaan, onderzoeker en schrijver, begin 2024 opwierp: ‘Stel nou eens dat er een substantiële groep ambtenaren met PVV-sympathieën opstaat die ook zo’n brief schrijft als nu de ambtenaren die protesteren tegen het Gaza-beleid. Alleen lopen ze te hoop tegen het migratiebeleid. Nederland zou te klein zijn. Nou ja, het “denkende deel” van Nederland.’
Kortom, waar sta jij, beste lezer, als het gaat om de activistische ambtenaar? Wordt vast vervolgd in 2025.