‘Bedankt voor de opdracht, maar we voeren hem niet uit’

Artikel | 28-06-2023 | 10:14

‘Ambtenaren kijken te weinig naar de belangen van de samenleving en verzuimen te checken of een verzoek van een bewindspersoon indruist tegen de wet’, gaat hij verder in de mei-aflevering van de podcast vws#Dia, met als hoofdvraag: wat kun je als ambtenaar doen als je een opdracht krijgt die indruist tegen je principes?

Pool schreef onder meer het boek Macht en moed. Ambtelijk vakmanschap en de kunst van het tegenspreken, en kreeg naar aanleiding van de Toeslagenaffaire de opdracht om het gesprek over ethiek binnen het rijk aan te zwengelen.

Dat ambtenaren vooral de minister en in mindere mate de rechtsstaat en de maatschappij dienen, blijkt volgens Pool al uit een van de eerste vragen die ambtenaren zich stellen, namelijk: hoe zal het besluit politiek functioneren? ‘In het intuïtieve reageren op vragen die spelen, komt die vraag heel snel boven tafel. Of het wel of niet past in de rechtstaat en wat belanghebbenden ervan vinden of belangrijk zouden vinden, dat is vaak niet de eerste vraag en ook niet de laatste vraag. Dat zou het misschien wel moeten zijn.’

‘Hij geeft in de podcast ook een praktische tip om als ambtenaar niet direct ja te zeggen: Zeg dat je erop terugkomt’

Volgens Pool zouden ambtenaren ook collectief moeten kunnen zeggen: bedankt voor de opdracht, maar we voeren hem niet uit. Hij geeft in de podcast ook een praktische tip om als ambtenaar niet direct ja te zeggen: ‘Zeg dat je erop terugkomt. Dan kun je ondertussen de voor- en nadelen op een rij zetten. En de consequenties voor de samenleving.’

Erik Pool komt overigens wel vaker voorbij op Overheid van Nu, zoals in dit stuk. Daarin stelt hij onder meer dat het in de politieke en ambtelijke top ontbreekt aan leiderschap en gezag: ‘De premier vindt het logisch dat hij over zichzelf zegt dat hij is besteld om problemen op te lossen. Ik denk dat een premier is besteld om het land te leiden. En dat is iets anders dan het probleem oplossen.’

Volgens Pool werkt deze houding door naar de denk- en werkwereld van de ambtenaar. Als ambtenaren lastige vragen stellen, wordt het hen in deze wereld heel moeilijk gemaakt. ‘Als je wil tegenspreken in het belang van de rechtsstaat of op basis van je ethische gevoel, moet je je realiseren dat je voor je positie afhankelijk bent van de macht.’