Niet meer boksen in het donker: ondermijning aanpakken met strategische kennis

Artikel | 21-04-2022 | 14:56

Minder computers, meer netwerk

Tom Driessen is een politieman in hart en nieren. Hij was hoofd van de Nationale Recherche en de tweede man van Europol. Kortom: hij kent zijn pappenheimers. Je zult hem ook niet horen zeggen dat ‘de diensten’ – denk aan de politie, FIOD, douane en belastingdienst – niet hun uiterste best doen en hard werken aan de bestrijding van ondermijning. Alleen: er mist iets.

Driessen: ‘Ik denk dat we het gevoel delen dat het niet goed gaat. Alleen je ziet dat de vertaling vaak wordt gegeven vanuit de positie waarin iemand zit. Neem drugscriminaliteit. Een burgemeester richt zich op het lokale perspectief - het lozen van drugsafval in de gemeente bijvoorbeeld. De landelijke diensten zien drugsstromen vanuit Colombia, banken zien weer vreemde transacties…’

Er wordt wel samengewerkt, aldus Driessen. Maar het gebeurt vooral op operationeel niveau, dus wanneer er een specifieke zaak of casus speelt. ‘We hebben onvoldoende zicht op het gemeenschappelijke probleem. Het is voor zware criminelen nog te makkelijk tegenwoordig, ook in Nederland. Door dit probleem centraal te stellen, wat we nu proberen te doen, genereer je meer expertise om tot een aanpak te komen.’

Ondermijning is niet hetzelfde als georganiseerde criminaliteit De term ‘ondermijning’ is inmiddels behoorlijk ingeburgerd in ons taalgebruik. Maar wat eronder wordt verstaan, wil nog wel eens verschillen. Vaak is de gemene deler dat het gaat om het steeds meer verweven raken van de boven- en onderwereld. Driessen: ‘Ondermijning wordt vaak gelijkgesteld aan criminaliteit. Maar het is niet hetzelfde, het is juist ingewikkelder. Ondermijning is eigenlijk de verpaupering van de maatschappij: het gemak waarmee mensen, bedrijven en instituties worden verleid door criminelen om een oogje dicht te knijpen.’ Hij geeft een voorbeeld van een filmpje dat hij vaak laat zien op lezingen. Het is een reportage van een regionale journalist over een boer die wordt gevraagd zijn schuur te verhuren voor een grote som geld, dat weigert en vervolgens te horen krijgt dat zijn vrouw het zo goed doet op de tennisbaan en dat zijn kind altijd zo mooi op tijd op school is. ‘Dan hoort ik vaak van het publiek: “Poe, wat erg, nou dat is ondermijning”. Nee, dat is geen ondermijning, dat is zware criminaliteit. Dat is bedreiging, afpersing. Maar de vraag of hij niet gek is om ook niet mee te doen aangezien die vier collega’s van die boer, met soortgelijke bedrijven, ineens allemaal in dure auto’s rijden, dát is ondermijning.’

Strategie als hoeksteen

Om ondermijning goed te kunnen bestrijden, heb je een strategie nodig. Daarvoor moet je om te beginnen informatie, en belangrijker nog: expertise, bijeenbrengen. Dat is wat het SKC moet doen.

Driessen: ‘Ik zeg altijd: het gaat me niet zozeer om het aan elkaar koppelen van computers en informatiesystemen, maar vooral om het bijeenbrengen van expertise en ervaring. We maken strategische dreigingsanalyses waarin we bekijken wat de dreiging is van georganiseerde criminaliteit in brede zin. Niet omdat dat een mooi boekwerk oplevert, maar omdat het de basis moet zijn waarop het gezag in Nederland overkoepelende keuzes kan maken.’

Hij vervolgt dat de analyses concreter moeten maken wat er speelt, en – belangrijker nog – wat daaraan kan worden gedaan. Driessen: ‘In zo’n analyse willen we kunnen zeggen: willen we aanvoerlijnen of gebruiksmarkten verminderen? Welke diensten hebben we daar dan voor nodig? We moeten echt meer samenhang creëren op dit soort grote thema’s.’

Samenwerking is daarin essentieel, geeft hij aan. Om een compleet beeld te krijgen van het veelkoppige monster dat ondermijning is, is het nodig om een breed netwerk te vormen. Een netwerk waarin naast overheden en andere usual suspects – politie, FIOD, belastingdienst, OM – ook het bedrijfsleven, de wetenschap en het onderwijs een belangrijke rol spelen.

Het SKC werkt inmiddels al samen met kennisinstituten, universiteiten en hogescholen om data te modelleren en te analyseren. Zo maken studenten van de Hogeschool Zeeland ‘criminele weerberichten’: ze maken data inzichtelijk om voorspellingen te kunnen doen over bijvoorbeeld cocaïnestromen. Drie Zeeuwse afgestudeerden zijn inmiddels werkzaam bij het SKC. 

Gemeenschappelijke meerwaarde laten zien

Op dit moment is het laten voelen van die gemeenschappelijke ambitie een belangrijk onderdeel van het werk van Driessen. Het SKC zit nog in de opbouwfase: er is een kantoor in Vlissingen, er is enthousiasme bij politiek en bestuur; nu moeten de mensen van de specifieke diensten nog warm worden gemaakt voor het netwerk. 

Driessen: ‘Koudwatervrees wegnemen is heel belangrijk. Dit zijn geen organisaties die zeggen: koppel maar alle computers aan elkaar en dan kijken we wel of het kan. Nee, als je het doet, moet het op de goede manier en anders niet. Zorgvuldigheid, uitleggen, dat kost veel tijd.’ Hij lacht. ‘Ik drink veel kopjes koffie.’

Lastig bij het opbouwen van een nieuw netwerk is dat de meerwaarde van het netwerk moet worden gevoeld, willen deelnemers meedoen. Tegelijkertijd wordt de meerwaarde pas echt duidelijk als het netwerk aan de slag gaat. The proof of the pudding is in the eating, zeggen de Britten niet voor niets.

Driessen: ‘We creëren iets wat er tot op heden niet was. Je moet dus laten zien dat je meer bent dan een kantoortje erbij, dat geloof moet je opbouwen. Dat doe je op basis van uitleggen en vertrouwen. En door mensen ook echt te betrekken. Dus niet: lever je data maar in en je hoort van ons. Maar wel: kom naar Vlissingen en laten we onze expertises delen.’

‘Het gaat erom dat je de gemeenschappelijkheid benadrukt. Hoe je een bepaald probleem aanpakt of wat het ons beiden kost, daar kom je wel uit. De uitdaging is om een gemeenschappelijk beeld te krijgen van ons gemeenschappelijke probleem. Eerst het erkennen van het probleem dus, en dán nadenken over hoe je dat gaat aanpakken.’

Ken uw tegenstander

Driessen vergelijkt zijn rol als kwartiermaker dan ook wel met het opbouwen van een nieuw voetbalteam.

‘Je kunt met elf spelers in het veld gaan staan en zeggen: doe maar waar je goed in bent. Dat is niet moeilijk. De uitdaging is om eerst de tijd te nemen om na te denken over de tegenstander en dan als elftal te functioneren om de tegenstander te verslaan. Dat geldt hier ook. We zijn allemaal goede spelers. Maar wie is de tegenstander? En wie moet op welke positie spelen om de wedstrijd te winnen?’ 

SKC onderdeel van pakket Wind in de Zeilen Het SKC komt voort uit de structurele gelden die zijn vrijgemaakt voor de aanpak van georganiseerde ondermijnende criminaliteit. In een brief aan de Tweede Kamer (2020) schreef toenmalig minister Grapperhaus (Veiligheid & Justitie) dat er per 2022 structureel 150 miljoen euro per jaar extra beschikbaar is voor de ‘intensivering van de aanpak van georganiseerde ondermijnende criminaliteit’. Een van de onderdelen hiervan is het versterken van de strategische kennis en intelligence. Het SKC maakt ook onderdeel uit van ‘Wind in de Zeilen’, het compensatiepakket omdat de te verhuizen marinierskazerne niet in Zeeland kwam te staan. Het rijk, de provincie Zeeland, de gemeente Vlissingen en verschillende andere partijen in Zeeland werken gezamenlijk aan de uitvoering van dat pakket. Het pakket bestaat uit 11 ‘fiches’, waaronder zorg, aardgasvrije wijken en bereikbaarheid. Het SKC maakt onderdeel uit van de fiche Law Delta, net als de komst van een extra beveiligde rechtbank en gevangenis.