Dag van de Stad: menselijk, groen, liefdevol en solidair

Artikel | 03-11-2021 | 14:43

Leer van elkaar

De dag start met een plenaire opening in het fysieke én het online Parkstad Limburg Theaters in Heerlen. 

‘Een stad staat nooit op zichzelf’, opent Maarten Schurink, secretaris-generaal van het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, de dag. ‘Een stad gaat altijd over de regio en de interactie daarmee. Een stad is een belangrijke emancipatiemachine. We vinden het daarom heel belangrijk dat steden van elkaar leren, dat is dan ook de bedoeling van deze dag. Leer van elkaar.’

Jan Gehl: De mens in de stad

Na de opening deelt wereldberoemde architect Jan Gehl zijn ideeën over het verbeteren van het stadsleven. Hij gaat in op de omslag die de laatste, pak ‘m beet, 50 jaar heeft plaatsgevonden in het denken over steden. ‘De stad werd gezien als machine, ze moest rationeel zijn. De stad wordt in het modernisme niet (meer) ingericht voor de homo sapiens, maar voor de moderne mens.’ 

Hij is hierbij kritisch op de rol van de architect: ‘Waar steden eerst werden ontworpen door stadsplanners, worden ze nu gemaakt door de architect. Hierdoor worden er geen ruimtes meer ingericht, maar draait stadsplanning om het neerzetten van funny buildings.’ 

Gehl stelt dat de menselijke schaal uit de stad is verdwenen. Waar vroeger de mens de stad vormde, wordt de mens nu door de stad gevormd. ‘Ook de invasie van de auto heeft ervoor gezorgd dat de mens uit de stad wordt verjaagd. De auto is de koning.’

In zijn werk als architect probeert Gehl die menselijke maat weer toe te voegen aan de stad. Bijvoorbeeld door auto’s uit de stad te weren, meer fietspaden en bredere trottoirs te verwezenlijken. 

Naar de maan en terug

In het laatste deel van de opening geeft kunstenaar Michel Huisman een lezing over het Maankwartier, een wijk in Heerlen. In 2002 ontwikkelde Huisman een stedenbouwkundig plan voor deze wijk. 

Samen met vrijwilligers maakt hij de wijk weer mooi door gevels en puien een nieuwe buitenkant te geven. ‘We zien dat de gevels de afgelopen jaren echt lelijk zijn geworden. We onderzoeken voordat we een pand onder handen nemen altijd eerst wat er heeft gezeten en hoe we vervolgens iets kunnen doen in de taal van wat er ooit gezeten heeft,’ vertelt Huisman. ‘Kleine ingrepen kunnen heel veel betekenen voor een stad. Als je de kleine ingrepen straat na straat volhoudt, ontstaat er iets waarvan je denkt: dát maakt een groot verschil.’ 

Maar uiteindelijk draait het natuurlijk om geld. Zijn oplossing? Werken met vrijwilligers: ‘Voor de overheid kost een renovatie ongeveer een ton, voor ons negenduizend euro.’

De helft hiervan wordt betaald door de eigenaar van een pand. ‘Er zijn hier veel werklozen die zich inzetten als vrijwilliger. Op deze manier kunnen zijn ze aan de bak en kunnen ze iets doen om de stad te verbeteren. Het kost veel tijd, maar dat hebben onze vrijwilligers ervoor over.’ Mensen krijgen er ook veel voor terug: binding met de stad, persoonlijke trots en er ontstaan nieuwe vriendschappen.   

Het werken met vrijwilligers heeft ook nog een ander voordeel: ‘Omdat ze hier zelf hard aan gewerkt hebben, zijn ze er ook zuinig op.’
 

Last Lectures

Het middagprogramma bestaat uit een viertal Last Lectures: Als de sprekers de wereld nog één keer mogen toespreken, wat geven zij dan mee? Twee rode draden lopen door deze lezingen heen. Eén: De ideale stad is een stad gebouwd op de menselijke maat. En twee: dít is het moment voor dan wel inwoners, dan wel ambtenaren om aan de slag te gaan.
De vier lezingen worden gegeven door Michelle Provoost, Massih Hutak, Tessa Cramer en Maarten van Rossem. 

‘Van focus op meer naar focus op minder, van binnenuit’

Michelle Provoost is schrijver en directeur van het International New Town Institute. Ze is gespecialiseerd in stedenbouwkundige geschiedenis, naoorlogse architectuur en hedendaagse stadsontwikkeling. Haar Last Lecture focust op de omslag die gemaakt wordt van het naoorlogse groeidenken naar een ideologie van minder.

‘De geschiedenis kan leerzaam zijn om te voorkomen dat we dezelfde fouten maken of dat we het wiel opnieuw uitvinden. Maar ook om te zien hoe we hier zijn gekomen. Naoorlogse projecten gingen van groei uit. Van die ideologie moeten we af.’ 
 

Hoe kunnen we deze omslag dan maken? ‘Grote transities hebben een sturende hand nodig van politici, bestuurders en ambtenaren. Ambtenaren moeten zich van binnenuit inzetten om de weg voor verandering vrij te maken. Niet top-down of bottom-up, maar van binnenuit. Dit vergt een andere manier, buiten de vaste structuren. Maar ook een moedige houding van de ambtenaar die het heft in handen moet nemen.’  

‘Regelgeving reflecteert altijd inzichten van de periode waarin deze regels zijn opgesteld. Als deze regels niet meer werken, dan moeten we ze veranderen.

‘De bewoners zijn de ziel van de wijk’

Massih Hutak is muzikant, schrijver en voorman van ‘Verdedig Noord’, een actiegroep die zich inzet tegen gentrificatie en stijgende huizenprijzen in Amsterdam-Noord. 

In reactie op het verhaal van Provoost stelt Hutak dat we terug moeten naar de basis: ‘Ik zou niet de ambtenaren aanwijzen, maar juist de bewoner. Bewoners zijn de experts. Wij als bewoners zijn de ziel van de wijk. Gebruik juist deze ziel en het karakter van een stad of wijk, en stel je als ambtenaar bescheiden op.’ 

Hutak waarschuwt voor het risico dat er beleidsmatig een monocultuur wordt ontwikkeld: ‘Huizen lijken op elkaar, mensen lijken op elkaar, mensen zien elkaar zo weinig mogelijk.’ Maar: ‘Op dit moment staan we op een kantelpunt. Wat gaan wij, gezamenlijk, vanaf vandaag doen om de stad menselijk, liefdevol en solidair te maken?’

‘Nadenken over de toekomst is een privilege’

Tessa Cramer is futurist, of toekomstdenker. In haar Last Lecture stelt ze: ‘Alle mensen die met de toekomst bezig zijn, hebben ruimte: financiële ruimte of tijd. Het kúnnen nadenken over de toekomst is dus een privilege.’ Ze wil de deelnemers van de Dag van de Stad ook iets meegeven: ‘Heb jij zelf het privilege om over de toekomst na te denken? Zo ja: You better use it.’ 

Maar nadenken over de toekomst betekent niet dat je het verleden los moet laten: ‘De toekomst kunnen we beter tegemoet treden als we weten wat er is gebeurd in de geschiedenis. Zitten er ankers in het verleden die ons richting geven voor de toekomst?’ 
 

‘De gezellige stad is niet de stad waar we het liefste wonen’

Maarten van Rossum is historicus, presentator, schrijver en voormalig hoogleraar. Voor het programma ‘Hier zijn de Van Rossums’ trok Van Rossum door Nederland om verschillende steden te verkennen. De ideale stad zou Van Rossum omschrijven als een gezellige stad: ‘We zijn tegenwoordig allemaal liefhebbers van de gezellige stad. Dat is niet altijd zo geweest.’ 

Toch zijn moderne steden over het algemeen geen gezellige steden: ‘Het lukt de architecten niet meer om een gezellige stad te bouwen. De meeste moderne steden zijn niet op de menselijke maat maar op de auto-maat gebouwd. Er ontstaat hierdoor een discrepantie tussen ons stadsideaal en hoe we willen wonen.’ 
 

Save the date  Op 31 oktober 2022 vindt in Tilburg de zesde editie van de Dag van de Stad plaats