Eva Vriend: ‘Besef dat jouw beleidsbeslissing nog generaties door kan werken in het leven van mensen’
In haar laatste prijswinnende boek ‘Het eiland van Anna’ onderzoekt historicus, journalist en schrijver Eva Vriend de gedwongen migratie van het Zuiderzee-eiland Schokland naar het vasteland in 1859. Wat waren de gevolgen van dit overheidsbesluit en hoe werkt deze heftige ingreep 150 jaar later nog door in het leven van nazaten die zich nog steeds als Schokkers beschouwen. Daarover vertelt Eva Vriend in de podcast die Overheid van Nu met haar maakte op de Dag van het Bestuur.
Eva Vriend: ‘Ja, mijn boeken spelen zich vaak af in Flevoland en het klopt dat ik hier ben opgegroeid en woon en werk. Maar het gaat mij meer over de universele thema’s die eronder liggen.
‘Het eiland van Anna’ is de geschiedenis van een gemeenschap van een paar honderd vissersfamilies die hun eiland Schokland in 1859 moeten verlaten omdat het eiland door de overheid wordt opgeheven. Ze moeten letterlijk hun houten huisjes afbreken en meenemen naar hun nieuwe woonplek – Kampen of een van de vissersdorpen rond de toenmalige Zuiderzee – en ze daar weer opbouwen.
Een gedwongen kleine volksverhuizing, dus. In mijn boek onderzoek ik hoe deze heftige ingreep die gemeenschap heeft gevormd en ook hoe dit heeft doorgewerkt in de generaties daarna. Daarmee gaat ‘Het eiland van Anna’ ook over grotere thema’s zoals identiteit, gemeenschap, gemeenschapszin en verbondenheid.’
‘Ze moeten letterlijk hun houten huisjes afbreken en meenemen naar hun nieuwe woonplek en die daar weer opbouwen’
Ontruimingsvergoeding
‘Het leven op Schokland was zwaar. Het eiland werd regelmatig overspoeld door de Zuiderzee. De grond was niet geschikt voor landbouw en de vissers vingen nauwelijks genoeg om van te leven. Maar mensen voelden zich er ook thuis en verbonden met hun omgeving en elkaar. Daarom ontvingen de Schokkers hun ontruimingsvergoeding ook alleen als ze hun huisjes afbraken en meenamen. De overheid wilde voorkomen dat ze terug zouden keren naar Schokland, mocht hun migratie naar Kampen, Enkhuizen, Medemblik of een ander dorp, mislukken.’
De reden voor het opheffen van Schokland? Niet dat de rijksoverheid zich zo bekommerde om het zware bestaan dat de Schokkers leidden. Nee, Schokland werd te duur. De overheid had bijvoorbeeld 500.000 gulden neergelegd voor een dijk op het eiland – een gigantisch bedrag voor die tijd. Men was bang dat de kosten nog veel hoger zouden oplopen. Schokland bestond uit veengrond, als het stormde, werden hele stukken land weggeslagen. De situatie werd in overheidsogen onhoudbaar. Opheffen was financieel gezien de beste beslissing.’
‘Schokland werd te duur – opheffen was financieel gezien de beste oplossing’
Beluister de podcast hier:
Wijde broeken
‘De Tweede Kamer had het jaar daarvoor de Wet tot ontruiming van Schokland aangenomen. De uitvoering lag in handen van de Commissaris van Overijssel en de burgemeester van Schokland, die op zijn beurt weer de lokale notabelen zoals de pastoor en de onderwijzer inzette om de eilandbewoners zover te krijgen dat ze daadwerkelijk zouden verhuizen. Naar hen werd geluisterd.
De burgemeester schreef brieven naar de omliggende gemeenten met de vraag of die gezinnen wilden opvangen. Daar was weinig enthousiasme voor. De gemeente Enkhuizen dacht: we zijn al arm en we hebben al een woningtekort – ja, toen ook al. De angst was dat als je er van die arme vissers bijkreeg, je dat als gemeente ook alleen maar geld zou kosten.
Het ging dus om witte, binnenlandse migratie. Klinkt voor ons niet als een groot probleem, maar zo werd het toen wel degelijk gezien. Ze kwamen van ergens anders; Schokkers hadden geen goede reputatie. In een brief in de krant schreef iemand uit Medemblik dat die Schokkers tot een heel ander ras behoorden dan het ’Noord-Hollandsche ras’. En ze hadden heel wijde broeken aan, ook dat nog!’
‘Tot op de dag van vandaag beschouwen de nazaten van de families die 166 jaar geleden hun bestaan moesten opgeven, zichzelf als Schokkers’
Spreadsheet
‘De geschiedenis van de Schokkers vertoont overeenkomsten met hedendaagse migratieverhalen. De overheidsdilemma’s hebben ook parallellen. De NIMBY-verhalen van toen en die van nu zijn vergelijkbaar. De wet die meer dan anderhalve eeuw geleden werd aangenomen, werkt nu nog door.
Tot op de dag van vandaag beschouwen de nazaten van de families die 166 jaar geleden hun bestaan moesten opgeven, zichzelf als Schokkers.
Ik ben historicus en geen beleidsadviseur. Maar als ik een ding mag zeggen ten faveure van goed overheidsbeleid, dan is het: realiseer je als je beslissingen neemt, dat het niet gaat over de kleuren en kolommen in je spreadsheet, maar dat het gaat om en over mensen. Jouw werk heeft vergaande invloed op de persoonlijke levens van mensen. Dat is goed om je elke dag te realiseren. En, vooruit, het lezen van ‘Het eiland van Anna’ helpt daarbij.’