Is het een mens? Is het een ambtenaar? Stichting ‘Huh? wat bedoelt u’ houdt instanties een spiegel voor
Een eindafrekening, dat is toch iets uit het criminele circuit? En een parkeerkoffer, gaat je auto daarin? Voor mensen met een taalachterstand kunnen overheidsteksten onbegrijpelijk zijn. En dat slaat een kloof tussen overheid en burger, vindt stichting ‘Huh? wat bedoelt u’. Zij moedigen mensen aan om zich uit te spreken als ze iets niet begrijpen en helpen ambtenaren die hun doelgroep graag echt willen bereiken.
Een brief van zeven kantjes vol tekst en zonder plaatjes. Die kreeg de ex-laaggeletterde Jolanda tijdens de coronapandemie op de mat toen ze haar vaccinatie mocht gaan halen. “Dit is veel te veel tekst” vertelt ze gefrustreerd in een vlog op het YouTube account van ‘Huh? wat bedoelt u’ (hierna: ‘Huh?’) “We zijn nu al een jaar bezig met corona. Hebben ze nog niet door dat dit voor mensen die moeite hebben met lezen en schrijven te veel is?”
Voor veel mensen met beperkte basisvaardigheden zou een brief als deze reden kunnen zijn om de prik niet te halen, vertelt Bas Tebbe, projectmanager bij ‘Huh?’. Maar, Jolanda is taalambassadeur. En als taalambassadeur bij ‘Huh?’ is het motto: aangeven als je iets niet begrijpt. Haar frustraties zet ze om in het opnemen van deze vlog die binnen twee dagen onder de aandacht van het ministerie van Volksgezondheid komt. Het is aanleiding om de brief te herzien. De mensen die na Ellie opgeroepen worden, krijgen een begrijpelijke versie op de mat.
Binnen twee dagen komt de vlog onder aandacht van het ministerie van Volksgezondheid. En met succes: de tekst wordt herzien
De schaamtebarrière door
Dit is precies het doel van ‘Huh?’. Het uitgangspunt is: alles begint bij één persoon die dapper genoeg is om ‘huh?’ te zeggen. Want het gebeurt te vaak dat mensen in de problemen komen omdat ze zich schamen, vertelt Bas. “We kregen eens iemand die al tijden zijn medicijnen verkeerd nam, omdat hij niet toe durfde te geven dat hij de bijsluiter niet kan lezen. En een jonge vrouw die in de schulden was geraakt omdat het niet lukte om een bijlage bij haar uitkeringsaanvraag toe te voegen.”
Wantrouwen naar de overheid
Dit is niet alleen vervelend voor deze mensen, maar heeft ook gevolgen voor het vertrouwen in de overheid. “Tijdens een project met jongeren vroeg ik: waarom denk je dat het opgeven van belasting of aanvragen van toeslagen zo ingewikkeld is?” vertelt Bas. Allemaal antwoordden ze: “Zodat de overheid zelf meer geld overhoudt”.
De organisatie waar ‘Huh?’ de meeste meldingen over krijgt? Daar hoeft Bas niet lang over na te denken. De Belastingdienst. “Dat systeem is zo complex. Je hebt er meerdere vaardigheden voor nodig: digitaal, taal en rekenen. Daarom spreek ik liever van ‘mensen met beperkte basisvaardigheden’ dan ‘laaggeletterd’. Ook omdat ervaringsdeskundigen hebben aangegeven dat het woord ze lager doet voelen.”
En dan komt bij belasting ook nog DigiD kijken. “We horen regelmatig dat mensen naar het hulppunt voor belastingzaken in de bibliotheek gaan, maar hun DigiD wachtwoord niet meer weten. Dan moeten ze twee dagen wachten tot er in de post een nieuwe komt. Dit zijn mensen die al een hele drempel over zijn gegaan om hulp te zoeken en soms ook niet zo mobiel zijn of geld hebben uitgegeven aan het OV. Als zo iemand binnen is, mag je die eigenlijk niet meer laten gaan.”
Waarom het aanvragen van toeslagen zo ingewikkeld is? Zodat de overheid zelf meer geld overhoudt, denken jongeren
Zeg eens huh?
‘Huh?’ moedigt mensen aan om het bij hen te melden als ze een ingewikkelde website, brief of andere tekst tegenkomen. De organisatie in kwestie krijgt een tip, en wordt uitgenodigd om samen met de tekstschrijvers, vormgevers, juristen en andere experts van ‘Huh?’ aan de slag te gaan. Maar de allerbelangrijkste rol is gereserveerd voor taalambassadeurs: oud-laaggeletterden die precies weten wat wel en niet duidelijk is voor de doelgroep.
“Ambtenaren denken vaak dat ze goed in gedachten hebben voor welke doelgroep ze iets schrijven”, vertelt Bas over deze samenwerking. “Totdat Jolanda je tekst doorneemt. De meesten hebben geen idee waar de 2,5 miljoen mensen met verminderde basisvaardigheden in Nederland tegenaan lopen. Ambtenaren leven in een hoogopgeleide bubbel. Daarom raad ik altijd aan om naar buiten te gaan. Laat iets eens lezen aan je buurman of vraag iemand uit je doelgroep. Daarmee stel je jezelf kwetsbaar op, maar je komt ook verder.
Ambtenaren leven in een hoogopgeleide bubbel. Ga eens de straat op met je tekst!
Meteen aan de slag
Begrijpelijk schrijven kost tijd en moeite. Al helemaal als de materie ingewikkeld is, is het soms makkelijker om in jargon te blijven. Toch heeft Bas een aantal tips om meteen aan de slag te gaan:
- Begin met de boodschap. Als je een brief schrijft om mensen te laten weten waar en wanneer ze hun coronaprik kunnen halen, begin je daar mee.
- Vermijd vakjargon. Vraag jezelf af: is dit gewone mensentaal of ambtenarentaal?
- Probeer niet te refereren naar wetten
- Gebruik duidelijke en korte zinnen. Geen ingewikkelde zinsconstructies.
- Houd je tekst kort. Voor mensen met een leesachterstand is scannend lezen nog moeilijker, dus zullen ze bij elk woordje stilstaan.
- Gebruik B1-woorden. Dus niet ‘de ambitie’ maar ‘het doel’
- Gebruik geen afkortingen.
- Geen Engelse woorden.
Verder kan Bas iedereen van harte aanraden om ook eens ‘huh?’ te zeggen. “Iedereen begrijpt weleens iets niet. Ook als je helemaal in het ambtelijke wereldje zit. Ik zie in raadsvergaderingen ook meerdere mensen opgelucht ademhalen wanneer iemand een aangeeft het niet te volgen. Een vraag stellen is spannend, maar het is de enige manier om Nederland begrijpelijk te maken voor iedereen.”