Zo maak je meer ruimte voor het tegengeluid van de rijksambtenaar
Binnen veel overheidsorganisaties staat de cultuur niet voldoende open voor loyale tegenspraak. Dat concludeert het onderzoeksrapport ‘Ruimte voor tegenspraak – Hoe meer ruimte te creëren voor het tegengeluid van rijksambtenaren’ van Avans Hogeschool. Het onderzoek stelt ook allerlei manieren voor om die ruimte te vergroten.
Meer in de aandacht
Helaas staat loyale tegenspraak de laatste tijd meer in de aandacht, zo openen onderzoekers Thom Snaphaan, Julie van Ostaaijen en Liesbeth Collignon-Van den Munckhof het rapport. ‘Volgens ons betreft dit een fundamentele publieke waarde die met hand en tand verdedigd dient te worden’, zo gaan ze verder. ‘Veel recente gebeurtenissen die met deze waarde samenhangen, wijzen er echter op dat er nog veel verbeterd kan en moet worden.’
Daarin komt het onderzoek goed van pas, want het stelt zich ten doel om licht te werpen op knelpunten en goede praktijken rondom loyale tegenspraak bij de rijksoverheid. Daarvoor spraken de onderzoekers 78 respondenten en namen zij een enquête af onder 34 rijksambtenaren die zich met het project Loyale Tegenspraak hebben beziggehouden.
In het bijzonder pleit het rapport voor een ander soort leidinggevende
Cultuur bemoeilijkt loyale tegenspraak
De conclusies zijn niet mals. In hun eigen organisatie is een cultuur aanwezig die loyale tegenspraak bemoeilijkt, zo zeggen veel van de betrokken respondenten. Hun leidinggevenden ‘houden die cultuur in stand of dragen er zelfs aan bij door expliciete en impliciete, bedoelde en onbedoelde (afwezigheid van) handelingen of gedraging’.
Veel respondenten hebben te maken met het verzoek om ‘sensitief’ te zijn, wat in de praktijk zou neerkomen op de boodschap om loyale tegenspraak helemaal achterwege te laten. De randvoorwaarden voor loyale tegenspraak zijn in de cultuur van organisaties vaak ook niet voldoende aanwezig, schrijven de onderzoekers.
De belangrijkste verbeterpunten die Snaphaan, Van Ostaaijen en Collignon-Van den Munckhof aandragen, zijn: terugkoppeling na tegenspraak, fouten erkennen en bespreekbaar maken, wederzijds vertrouwen vergroten, besluitvorming anders inrichten en het contact tussen organisatielagen verbeteren. In het bijzonder pleit het drietal voor een ander soort leidinggevende. Zij dienen ‘actief ruimte te maken voor loyale tegenspraak’, door ‘tegenspraak openlijk te bespreken, ongemakkelijke zaken ter tafel te brengen en daarmee het gesprek hierover te normaliseren’.
Tip: misstanden niet (meer) weglachen of verantwoordelijkheid afschuiven op anderen
Niet alleen bij het koffiezetapparaat
Voor ambtenaren hebben de onderzoekers ook een aantal tips in petto. Zij die bij loyale tegenspraak betrokken zijn, kunnen meer ruimte vragen voor loyale tegenspraak. Ambtenaren die niet bij loyale tegenspraak betrokken zijn, kunnen zich beter op de hoogte stellen van wat loyale tegenspaak is en hoe het werkt. En ook: openstaan voor gesprek.
‘Zaken niet alleen bij het koffiezetapparaat benoemen, maar ook op het moment dat het formeel ter tafel komt. Misstanden niet (meer) weglachen of verantwoordelijkheid afschuiven op anderen.’
Recente discussie
Het onderzoek van Avans sluit aan bij de recente discussie over hoe activistisch ambtenaren eigenlijk kunnen zijn - een onderwerp waar Overheid van Nu onder meer aan bijdroeg met een opiniepanel en interviews met onderzoeker Gijs Diercks en politiek adviseurs Simons Van de Wiel.
Lees hier het volledige onderzoek van het lectoraat Recht & Veiligheid van het Centre of Expertise Veiligheid & Veerkracht van Avans Hogeschool.