Op verkenning met Chief Exploration Officer Suzanne Potjer
‘Elkaars goede ideeën stelen moet een publieke waarde worden’, vindt Suzanne Potjer. Zij gaat vanuit het ministerie van BZK aan de slag als Chief Exploration Officer, ofwel CXO. Hierbij gaat ze op zoek naar kiemen van verandering binnen alle lagen van de overheid. Boven alles wil ze zorgen voor reuring. ‘Dat mensen die warmlopen voor nieuwe manieren van werken, elkaar kunnen vinden in een beweging van overheidsvernieuwing.’
We echt veel meer elkaars goede ideeën moeten durven stelen. Overheidsvernieuwing is een hartstikke belangrijk onderwerp, en gelukkig zie je ook dat we daar op talloze plekken echt mee aan de slag zijn. Bijvoorbeeld op een onderwerp als interbestuurlijk samenwerking zie je dat we die werkwijze echt aan het ontwikkelen zijn.
Maar het probleem is wel, daar waar we vernieuwen in de praktijk hebben we ook enorm de neiging om allemaal zelf het wiel uit te vinden. En dat is zonde. Niet alleen omdat we veel van elkaar kunnen leren, maar ook omdat als we meer met elkaar in verbinding staan, we echt die krachtige beweging van overheidsvernieuwing kunnen vormen die daadwerkelijk wat verandert.
In de beleidswereld zijn we gewend om naar onszelf te kijken met een, wat je zou kunnen noemen, een kritische evaluatieve blik. We kijken wat er nog niet goed gaat, welke doelen we nog niet behaald hebben. Dat is misschien handig ter verantwoording, maar als het gaat over leren is het toch moeilijker. Weten wat niet werkt, vertelt ons nog niet wat wel zou kunnen werken. We moeten écht meer open staan voor die kiemen van verandering. Waar je het begin van die alternatieve werkwijze al kunt vinden. Dat zijn eigenlijk niet alleen maar kiemen, die we groter kunnen maken, maar het zijn ook zaadjes van verandering, die we elders zouden kunnen planten.
Ik zie mezelf als verkenner, Je zou het kunnen vergelijken met wandelen. Als je een goede wandeling maakt in het bos ga je niet zo, hop, recht op je doel af. Je legt eerder een beetje een kronkelend pad af, en je stelt jezelf open, voor wat je hoort, wat je zie ziet, wat je ruikt.
Als CXO wil ik op dezelfde manier op pad gaan. En daarin ben ik vooral op zoek naar die vonk. Die interessante praktijken, mensen die zich bezighouden met echt het vernieuwen van de overheid. Die wil ik laten zien, en die wil ik ook met elkaar verbinden.
|
In het kort: Suzanne Potjer is bestuurskundige en gedreven overheidsvernieuwer. Als zelfstandig adviseur en actie-onderzoeker helpt ze overheden en organisaties met hun vraagstukken van experimenteren, leren en (interbestuurlijk) samenwerken. Ze schreef in de afgelopen jaren verschillende publicaties, waaronder het boek ‘Experimenteel bestuur. Van mogelijke, naar haalbare, naar gangbare vernieuwing’ (2019). Sinds kort vervult ze de rol van Chief Exploration Officer (CXO) bij Agenda Stad van Ministerie BZK. Daarnaast is ze als research fellow verbonden aan de Urban Futures Studio van de Universiteit Utrecht. |
Experimenteren en verkennen
Het jaar waarin Potjer begint als Chief Exploration Officer (CXO), mag een experimenteel en onderzoekend jaar worden. ‘Iedereen die voor de overheid met complexe opgaven werkt, zal herkennen dat de traditionele manier van werken van de overheid – top-down, planmatig, sectoraal – niet altijd toereikend is. Bij complexe opgaven moeten we meer vanuit het vraagstuk handelen. We moeten dus op zoek naar nieuwe manieren, experimenteren met samenwerken tussen verschillende overheidslagen, en ook met andere maatschappelijke initiatieven en ondernemers.’
'Ik ga op mijn verkenningstocht niet op zoek naar nieuwe kennis, maar naar (h)erkenning van ervaringen en initiatieven die al bestaan'
Potjer ziet haar opdracht niet als een gericht onderzoek met een vooraf gestelde onderzoeksvraag. In plaats daarvan gaat ze op verkenningstocht, om te zien wat ze tegenkomt. Geïnspireerd door de Amerikaanse denker Henry David Thoreau, gaat ze niet op zoek naar nieuwe kennis, maar naar (h)erkenning voor de ervaringen en initiatieven die al gaande zijn. Om daar inspiratie en wijsheid uit te halen, en nieuwe samenwerkingen aan te jagen.
Mensen inzicht geven in eigen kennis
Potjer is niet zomaar op deze werkwijze uitgekomen. Ze is al langer betrokken bij de City Deals van het interbestuurlijke programma Agenda Stad. Ze deed hierbij onderzoek naar de onbewuste kennis van de makers van de Deals. Hierbij viel het op hoe het succes van de City Deals valt of staat bij het vermogen van de betrokkenen om formele en informele samenwerking te combineren.
‘Als je goed wilt zijn in het bestieren van een City Deal, moet je goed de formele processen beheersen, maar je moet óók in staat zijn om te experimenteren. City Deals beginnen met een officieel commitment aan de samenwerking, de ondertekende ‘Deal’. Zo’n formele basis is heel belangrijk in de reguliere institutionele wereld, en ondernemende bestuurders benutten dit soort instrumenten om experimenteerruimte met elkaar te creëren. Maar een succesvolle Deal bestaat tegelijkertijd ook bij de gratie van informele sociale banden, initiatief en energie. Mensen moeten met elkaar willen samenwerken, vertrouwd raken en enthousiast worden om van elkaar te leren. Je moet momentum creëren. Er moet een intrinsieke interesse zijn in elkaar als samenwerkingspartner. En die combinatie van formele en informele aspecten moet je steeds blijven zoeken; je moet op beide borden kunnen schaken.’
Toen Potjer deze onderzoeksresultaten aan de betrokkenen presenteerde, leidde dit tot veel herkenning bij de betrokkenen.
‘Maar dit was niet mijn kennis, of mijn inzicht. Ik liet hen alleen zien hoe ingenieus ze zelf al bezig waren. Het was hun eigen kennis!’
|
City Deals: In City Deals werken verschillende overheden samen met marktpartijen, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties om opgavegericht domeinoverstijgende vraagstukken zoals de energietransitie of een inclusieve samenleving verder te brengen. De City Deals worden geïnitieerd door het interbestuurlijke programma Agenda Stad. Agenda Stad richt zich vanaf dit jaar niet alleen op G40-gemeenten maar nodigt ook middelgrote en kleinere gemeenten nadrukkelijk uit om samen, in Town Deals, of met grotere gemeenten in City Deals, de innovatiekracht van de dealaanpak te benutten en vergroten. Zie hier de onderzoeksresultaat van Potjers onderzoek naar de City Deals: “De Kunst van én – én” |
Werken vanuit het specifieke
Het valt Potjer op dat we vaak in algemene bewoordingen praten over overheidsvernieuwing. ‘We gebruiken graag breed toepasbare waarheden, die in elke overheidscontext passen. Maar ik denk dat we bereid moeten zijn om juist vanuit het specifieke en het toegepaste te praten en te leren. Om context-gebonden praktijken te laten spreken, en daar voor andere contexten conclusies uit te durven trekken.’
'Ik wil al die zaadjes van vernieuwing samenbrengen en tot een brede beweging smeden'
Ze beroept zich hierbij op de filosoof John Dewey: “The local is the ultimate universal, and as near an absolute as exists.”. De praktijk is waar het gebeurt, dat moeten we serieus nemen. ‘”De nieuwe overheid” is al op veel plekken te vinden. Ik zie het als kiemen van vernieuwing. Wel zijn deze kiemen vaak nog geïsoleerd van elkaar, elk op hun eigen eilandje. Dan zit je met leuke vernieuwende initiatieven, in een traditioneel systeem waarbij de oude manier van werken nog dominant is. Ik wil inzetten op meer samenwerking en uitwisseling tussen deze lokale bronnen van vernieuwing, om van die kleine zaadjes een brede beweging te smeden.’
Op zoek naar ‘de vonk’ van inspiratie
Wat maakt een initiatief dan een “kiem van vernieuwing”? ‘Er moet een soort vonk zijn, een besef van: hé, zo kan het ook! In ons denken over overheidsvernieuwing werken we vaak vanuit een evaluerende focus, waarbij we proberen te begrijpen wat er niet goed gaat. Ik wil op zoek naar voorbeelden van hoe het wél kan.’
‘Ik zoek voorbeelden van hoe overheden succesvol navigeren in een complexe praktijk. Neem de ontwikkeling van de vele soorten Deals (City Deals, Regio Deals, Woondeals, Green Deals) waarin tegenwoordig interbestuurlijk wordt samengewerkt. Wat interessant voor mij is, is dat je hier voorbeelden vindt waarbij het overheden en partners lukt om echt goed samen te werken. Daar wil ik dan meer van weten: wat maakt dat het lukt? Mijn interesse kan daarbij liggen bij één specifieke samenwerking waar iets moois gebeurt, of zelfs bij één ambtenaar die dingen voor elkaar heeft weten te boksen.’
'Het gaat mij niet om cognitief leren door middel van mooie theorieën en rapporten, maar om het tot stand brengen van een lerende sociale beweging'
‘Dat zijn voorbeelden waar we van kunnen leren. En dan bedoel ik niet cognitief leren, door middel van een mooi rapport. Het is veel meer een lerende sociale beweging dan een theoretische puzzel. Leren van elkaars vernieuwingen is gebonden aan organisatiecontext, cultuur, en de specifieke mensen die het doen. Het succes ervan komt niet voort uit dat mensen de feiten op een rijtje hebben. Het hangt af van of mensen die graag op deze manier willen werken, inspiratie en input vinden om dit in actie om te zetten.’
Het belang van werkbezoeken
Potjer begint haar verkenning vanuit het netwerk van het interbestuurlijke programma Agenda Stad, maar ze benadrukt dat de CXO er niet alleen is voor het rijk, maar voor iedereen die er behoefte aan heeft. ‘Gemeenten, ministeries, politie, maatschappelijke organisaties – iedereen die op zoek is naar nieuwe manieren van samenwerken.’
'Vernieuwen is niet zomaar een institutionele structuur, het is een mind-set. Mensen moeten ervoor openstaan, het is een sociaal en emotioneel gebeuren'
Haar plan is vooral ook om veel op werkbezoek te gaan bij de initiatieven die ze tegenkomt.
‘Vernieuwen is niet zomaar een institutionele structuur, het is een mind-set. Mensen moeten ervoor openstaan, het is een sociaal en emotioneel gebeuren. Werkbezoeken zijn daarbij van ongekend belang. Het meemaken van elkaars praktijken is cruciaal. Als je het ziet, hoort, voelt, dan raakt het je. Dat motiveert om er zelf mee aan de slag te gaan. Ik hoop dat mensen, juist ook buiten de CXO om, naar elkaar op zoek gaan, en elkaar vinden als interessante samenwerkingspartner.’
CXO Suzanne Potjer stuurt maandelijks een nieuwsbrief met haar bevindingen. Abonneren is mogelijk via deze link.