Dashboard Sociale Impact Corona – samen signaleren, duiden en doen

Artikel | 17-05-2021 | 15:31

In 1 minuut • Het Dashboard Sociale Impact corona bundelt uiteenlopende, bestaande cijfers.  • In duidingssessies gaan gemeenten, het VNG en rijkspartners met elkaar in gesprek over de thema’s uit het dashboard. • Het dashboard leidt tot efficientere samenwerking, omdat er vanuit een gedeeld uitgangspunt wordt overlegd. • Daarnaast functioneert het dashboard als platform op basis waarvan interbestuurlijke ontmoetingen plaatsvinden, zo kan er snel op ontwikkelingen worden geanticipeerd en gereageerd.

Hoe het dashboard ontstond? Aandacht voor de volksgezondheid en de economie is er in de huidige coronacrisis genoeg. Maar die is er nog te weinig voor de sociaalmaatschappelijke gevolgen van de crisis. Dat vindt de commissie-Depla, een tafel van gemeentebestuurders en wetenschappers, op initiatief van de VNG. 

Het doel van de commissie: de sociaalmaatschappelijke impact van de coronacrisis actief en wetenschappelijk onderbouwd volgen en snel signaleren wat er speelt. Op basis hiervan komt de commissie met concrete voorstellen. Zo ontstond het idee voor een landelijk dashboard. 

Hidde Boonstra, werkzaam bij VNG Realisatie, zit in de projectgroep van het dashboard: ‘Wat zit eraan te komen? Op welke ontwikkelingen kunnen we en moeten we anticiperen? Door het dashboard krijgen we daar zicht op en kan er gelijk bestuurlijke aandacht voor worden gevraagd. Zo kunnen gemeenten en rijk samen nadenken over wat zij kunnen doen’.

Grip door data

Het dashboard bundelt bestaande cijfers van o.a. het CBS, het RIVM, de Politie en het Rode Kruis. Het dashboard is nu nog een pdf-bestand, de volgende versie wordt interactief. Elke twee maanden wordt het dashboard geüpdatet. 

Boonstra vertelt dat de bundeling van verschillende, bestaande cijfers leidt tot nieuwe inzichten: ‘Je kunt verschillende doelgroepen aanklikken in het dashboard en verschillende aspecten van die doelgroep bekijken: onderwijs, werk, mentale weerbaarheid, et cetera. Zo kwamen we erachter dat jongeren hard worden geraakt, in verschillende opzichten, denk aan een tekort aan stageplekken, een toename in mentale klachten, lesuitval en meer werkeloosheid’. 

Begrip door duiding

Toch benadrukt Boonstra dat cijfers niet alles zijn. Daarom werden de verschillende thema’s van het dashboard in duidingssessies uitgediept. Onder leiding van het Verwey-Jonker Instituut gingen gemeenten, het VNG en rijkspartners met elkaar in gesprek over de thema’s. 

Cathalijne Dortmans is wethouder in Helmond en als voorzitter van de Sociale Pijler van het G40-stedennetwerk betrokken bij de ontwikkeling van het dashboard. Ze vindt de samenwerking tussen bestuur en wetenschap bijzonder waardevol: ‘Wij kunnen, wat wij zien, bespreken met wetenschappers. Tegelijkertijd helpt onze praktijkervaring wetenschappers met hun onderzoek en hypothesen’. 

Ze vertelt dat het dashboard inzicht geeft in hoe mensen uit de verschillende groepen in de samenleving denken. De straatrellen naar aanleiding van de avondklok hebben aangetoond dat we onvoldoende zicht hebben op bepaalde onderstromen in de samenleving. 

Met data kun je inzicht krijgen in gehele samenleving en wat er leeft bij verschillende groepen. ‘Ook laat het dashboard de regionale verschillen zien. Zo zie je bijvoorbeeld regionale verschillen op het gebied van eenzaamheid, maar ook ten aanzien van de GGZ problematiek’. 

De insteek van het dashboard is een landelijk beeld te schetsen. Maar op sommige indicatoren is regionale of lokale verdieping mogelijk: in die gevallen verwijst het dashboard naar de plaats waar die gegevens in te zien zijn. Bijvoorbeeld op www.waarstaatjegemeente.nl. 

Facilitator en platform

Dortmans beaamt Boonstra’s inzicht dat cijfers alleen niet alles zeggen: ‘Het gaat om het verhaal achter de cijfers. Het is belangrijk dat er nu een netwerk van wetenschappers, rijk en gemeentes is gevormd, dat duiding kan geven aan landelijke cijfers’. 

Dat werkt twee kanten op; gemeenten koppelen wat zij zien terug in de duidingssessies met wetenschappers en het rijk. Tegelijkertijd wordt er aan de hand van het landelijke dashboard naar de eigen gemeente gekeken. Het dashboard is in die zin facilitator van interbestuurlijke samenwerkingen en ook het platform op basis waarvan interbestuurlijke ontmoetingen plaatsvinden. 

Efficiënt interbestuurlijk samenwerken

Dortmans: ‘Het is belangrijk dat gemeenten nu de gelegenheid hebben om bij het rijk signalen af te geven, omdat wij in onze steden zien wat er speelt. Zo werken we nu aan een perspectief na corona. Een handelingsperspectief voor rijk en gemeenten, waarbij we als gemeente signaleren en agenderen en we samen met het rijk actie kunnen ondernemen’. 

Boonstra: 'Het dashboard dient als uitgangspunt voor dit soort gesprekken. Het gebeurt regelmatig dat gemeenten en rijk een ander beeld hebben omdat zij zich baseren op andere data. Dat hoeft door dit dashboard niet meer.’ 

Dat leidt tot efficiëntere samenwerking. Boonstra: ‘Dit zag je ook bij de duidingssessies. We konden gelijk de inhoud in. Iedereen kon uit eigen perspectief en expertise toevoegen aan discussie. Het leidde tot overstijgende inzichten.’ 

Zo voegde iemand uit het veiligheidsdomein, bij een sessie over het gebrek aan perspectief voor de jeugd, toe dat jongeren extra vatbaar zijn voor ondermijnende criminaliteit omdat ze nu niet of nauwelijks perspectief zien in de reguliere economie. 

Duiden en doen

De cijfers van het dashboard vormen dus de aanleiding voor discussies over de duiding ervan. Het doel is om reële signalen en ontwikkelingen te constateren. 

Dortmans: ‘Een crisis zoals deze hebben we nog niet eerder meegemaakt, dus we kunnen ook nog niet overzien wat de sociaalmaatschappelijke gevolgen zullen zijn. Juist daarom is het belangrijk om dit dashboard, ook minimaal een jaar nadat het land weer open is, in de lucht te houden. De echte economische effecten van deze crisis zien we pas over een tijdje, bijvoorbeeld als het gaat om het aantal faillissementen. We hebben bewezen dat we ons niet alleen bezighouden met signaleren, we doen hier ook echt iets mee. Zo hebben we aan de bel getrokken over de situatie van jongeren.’

Het rijk heeft naar aanleiding daarvan geld vrijgemaakt voor de ondersteuning van jongeren en de week van de dialoog is georganiseerd in februari. Gemeentebestuurders werden opgeroepen om het gesprek met jongeren aan te gaan. Dortmans: ‘Op basis van signalen actie ondernemen, daar willen we graag mee doorgaan.’

Geleerde lessen 

Over de geleerde lessen hoeft Boonstra niet lang na te denken: ‘Hier hebben we laten zien dat het helpt als je elkaar vindt als verschillende partijen. Het helpt enorm bij de duiding als je een goede mix van mensen met verschillende perspectieven en dus expertises aan tafel hebt die constructief willen meedenken.’ 

Waarom die samenwerking hier zo goed verliep? 

Volgens Boonstra kwam dat door de juiste mentaliteit; er was een gedeeld besef van noodzaak vanwege de crisis, iedereen deed en dacht constructief mee tijdens de duidingssessies. 

Dortmans vindt de combinatie van wetenschappers en bestuurders uniek: ‘Daarnaast is het belangrijk dat we regelmatig aan tafel zitten met het rijk over de cijfers en onze duiding daarbij. Het rijk is druk bezig met het voorkomen van faillissementen, wij hebben te maken met eenzame jongeren en een toestroom naar de voedselbank. Daar kun je lokaal veel aan doen, maar daarvoor hebben we ook het rijk nodig.’