Luistertip: Hoe de negentienjarige Carmen dakloos werd

Ongeveer één op de vijf dakloze mensen in Nederland is een jongere. In 2021 ging het volgens het CBS om zo’n 5.000 dakloze jongeren tussen de 18 en 27 jaar. In de podcast ‘Buitengesloten’ horen we van jongeren zelf hoe zij verstrikt raken in een oerwoud van regels, loketten en hulpverleners. En wat er volgens hen nodig is om dat in de toekomst te voorkomen.

Jongere met capuchon op en rugzak in het schemerlicht
Beeld: ©Unsplash / Dimi Katsavaris
De jongere op de foto is niet Carmen uit het artikel

Carmen is nog maar 18 jaar als ze gaat samenwonen met haar vriend. Al snel gaat het mis: haar vriend mishandelt haar en ze wordt voor haar eigen veiligheid door de politie uit huis gehaald. ‘Stap maar op de trein naar je ouders’, zeggen ze tegen haar.

Maar Carmen heeft geen contact meer met haar ouders. Ook haar vriendinnen heeft ze afgestoten. Ze schaamt zich en durft niet bij hen aan te kloppen. Dus belandt ze op haar 19e op straat.

Via Google zoekt ze naar instanties die haar kunnen helpen. Ze gaat naar de gemeente, die haar doorverwijst naar verschillende hulporganisaties. Maar daar kan ze ook niet terecht: dan is ze weer te jong, dan weer te oud. Of is het probleem dat ze niet is gediagnosticeerd. Of heeft ze een indicatie van de gemeente nodig. Naar de nachtopvang durft ze niet, bang om daar als jong meisje tussen oudere, verslaafde mannen terecht te komen.

Uiteindelijk komt ze terecht in een opvanghuis voor zwerfjongeren. Daar wordt van haar verwacht dat ze werkt aan ‘het verbeteren van haar situatie’. Dat betekent dat ze werk moet zoeken of aan een opleiding moet beginnen. Dat lukt niet. Carmen worstelt met angstaanvallen, ze heeft hulp nodig om in alle rust de ervaringen uit haar verleden te verwerken, voor ze aan werk of school kan denken. 

Na drie maanden verlaat ze het opvanghuis en is ze terug op straat.

Niet altijd een vangnet

Het verhaal van Carmen staat niet op zichzelf. In de podcast ‘Buitengesloten’ volgt radioprogramma Argos jongeren die tijdelijk dakloos waren. Er zitten opvallende parallellen in hun verhaal. 

Eén van die parallellen is dat jongeren soms te vroeg losgelaten worden. De gedachte is dat jongeren als zij 18 jaar worden op eigen benen kunnen staan, of in elk geval voor het grootste deel. Veel jongeren lukt dat ook, vaak met ondersteuning van hun ouders, vrienden en/of familie.

Maar wat als je dit netwerk niet hebt? Wat als je op je 18e op straat leeft? Wie vertelt je dan dat je een zorgverzekering moet afsluiten? Of dat je geen bankrekening kunt openen zonder postadres? Dat je je studiefinanciering moet stopzetten omdat je anders diep in de schulden belandt? 

Carmen in de podcast: ‘Er werd heel veel van mij verwacht en ik kon het op dat moment niet waarmaken.’

Te veel, te snel

Een ander terugkerend onderwerp is dat het vaak jongeren met traumatische ervaringen zijn die op straat belanden. Meer dan twee derde van de jongeren die op straat belandt heeft een verleden in de jeugdzorg, leren we in ‘Buitengesloten’. Als deze jongeren 18 worden, worden ze losgelaten door jeugdzorg en vallen zij onder de WMO. Zelfs als zij de juiste hulpinstanties en loketten weten te bereiken, zoals Carmen, is het vaak afhankelijk van wie ze daar treffen of er de juiste hulp wordt geboden. 

De communicatie onderling tussen verschillende domeinen (werk, zorg, onderwijs) en tussen verschillende organisaties (gemeente, zorginstellingen, DUO) gaat lang niet altijd goed, blijkt uit de podcast.

De nadruk ligt bij veel van deze opvangplekken op werk of onderwijs. Dat klinkt misschien verstandig, maar voor veel van deze jongeren is dat, net als voor Carmen, nog een stap te ver.

Hulpverlener Marleen van der Kolk ziet het gebeuren. Ze zegt in de podcast: “Dan stapelen problemen zich op.”

Te weinig om van te leven

Van der Kolk beschrijft ook nog een ander probleem, namelijk dat jongeren tussen de 18 en 21 weliswaar recht hebben op bijstand, maar dat dit veel te weinig is om van te leven. In 2022 bedraagt de bijstand voor alleenstaande jongeren zonder kinderen €269,51. Daar kun je geen vaste lasten van betalen, nog los van de lastigheid om in deze tijd een betaalbare woning te vinden.

Hoewel gemeenten ervoor kunnen kiezen dit aan te vullen vanuit de bijzondere bijstand, is het per gemeente verschillend of dat gebeurt en hoeveel euro die verhoging dan is. Bovendien is de voorwaarde voor een uitkering, dat de jongere tenminste vier weken actief op zoek gaat naar werk of school. 

‘Een typisch afhaakmoment’, aldus een hulpverlener in de podcast, omdat veel jongeren nog trauma’s moeten verwerken en daar eerst tijd voor nodig hebben. 

Het kan ook anders

In 2020 startte een pilot genaamd ‘Het Bouwdepot’. Dit project geeft dak- en thuisloze jongeren een jaar lang een inkomen van 1.050 euro per maand. Dit geld kunnen zij uitgeven om hun toekomst op te bouwen. Er wordt een ‘bouwplan’ opgesteld en er is ‘bouwvak’: een periode van rust waarin kan worden gewerkt aan trauma’s, voor er wordt gekeken naar school of werk. Er wonen inmiddels 60 jongeren in Bouwdepots in Eindhoven, Amersfoort, de Rijnstreek-gemeenten en Groningen. Meer weten over Het Bouwdepot? Ook zij hebben een podcast, waar je in tien korte afleveringen alles te weten komt over het hoe en wat. Onderzoeksinstituut DRIFT onderzocht het effect van het Bouwdepot op de deelnemende jongeren. Benieuwd? Kijk op https://hetbouwdepot.nl/.

Alleen samen krijgen we iedereen onder een dak

De kritische luisteraar zal opmerken dat de podcast ‘Buitengesloten’ alweer uit 2020 stamt. Toch is de podcast nog steeds relevant. Het doel om het aantal dakloze jongeren terug te brengen naar nul, is nog niet in zicht. De problemen waar Carmen tegenaan loopt, zullen voor veel jongeren ook anno 2022 herkenbaar zijn, bijvoorbeeld waar het gaat over de samenwerking tussen de verschillende partijen in de keten.

Wel is er sindsdien veel gebeurd: het programma ‘Een thuis voor iedereen’ werd gepresenteerd, de website www.iedereenondereendak.nl is in de lucht en in juni 2022 volgde een ‘vernieuwde aanpak dakloosheid’. Er komt structureel meer geld en ervaringsdeskundigen spelen een grote(re) rol in de nieuwe aanpak. 

Ook de kostendelersnorm wordt gewijzigd. Jongeren tot 27 jaar tellen vanaf 1 januari 2023 niet meer mee als kostwinner voor de uitkering van huisgenoten. Dat moet voorkomen dat jongeren ‘verplicht’ hun ouderlijk huis moeten verlaten omdat hun ouders anders worden gekort op hun uitkering. En het moet het samenwonen van jongeren tot 27 vergemakkelijken. 

Uiteraard wordt er ook in gemeenteland niet stilgezeten. Zo geeft een viertal gemeenten dak- en thuisloze jongeren een jaar lang een minimuminkomen van 1.050 euro (zie kader) en werkt de gemeente Haarlem met een jongerenregisseur. Deze regisseur is het centrale aanspreekpunt van de jongere. Iemand die kan navigeren in het oerwoud van loketten, ambtenaren en regels. En die bovendien verbindingen kan leggen tussen de vele organisaties die rondom een jongere staan. 

Net als uit de podcast, blijkt ook uit de ervaring van de gemeente Haarlem dat interbestuurlijk samenwerken cruciaal is om deze jongeren goed te kunnen helpen.

Vijf tips van de gemeente Haarlem aan andere gemeenten die willen werken met een jongerenregisseur:

  1. Stel een team van jongerenwerkers samen dat affiniteit met en kennis heeft van de doelgroep 16-27 jaar in een kwetsbare positie. Laat hen zich specialiseren in toekomstgericht werken, waarbij alle leefgebieden integraal worden meegenomen: wonen, zorg en ondersteuning, financiën, zinvolle daginvulling (school of werk) en het eigen netwerk.
  2. Geef professionals de ruimte en het vertrouwen om hun werk op een goede manier te kunnen doen.
  3. Richt de afdeling Sociale Zaken in met een compact jongerenteam. Kleine gespecialiseerde teams weten elkaar snel te vinden.
  4. Organiseer de uren anders, zodat de jongerenregisseur kan afspreken naar behoefte en er onvoorwaardelijk kan zijn, ook ’s avonds via Whatsapp.
  5. Stel een ketenregisseur aan bij de gemeente die de jongerenwerkers kan aansturen en als sparringpartner kan fungeren. En iemand die binnen de gemeente de partijen met elkaar kan verbinden.

Bron: iedereenondereendak.nl 

En Carmen?

Hoe het met Carmen afloopt? Daarvoor zul je toch echt de podcast moeten luisteren. De aflevering is te vinden op de website van Argos en duurt 17 minuten. De podcastserie heeft daarnaast nog drie afleveringen, waarin ook het verhaal van Amber en Damian wordt verteld. Ook deze zijn te vinden op de website van Argos.