Column: Met één overheid naar een nieuw Deltaprogramma?
In deze periode van corona is het voor mij bijzonder om te zien hoe de stroperigheid tussen overheden heeft plaats gemaakt voor snel en resultaatgericht handelen.
Of het nu gaat om de voortvarende uitwerking van Kabinetsmaatregelen door het Veiligheidsberaad van regioburgemeesters, de totstandkoming van spoedwetgeving om decentrale overheden digitaal te laten vergaderen of het uitbetalen van ondernemers in nood, alles lijkt als één overheid in crisistijd nu terstond realiseerbaar. Daar komt bij dat de overheid ‘terug is van weg geweest’; dat bewijst zich in overtuigend gezag en leiderschap.
Enkele weken terug kwamen we met de studiegroep met ons discussierapport ‘Nederland heeft één overheid nodig’. Achter die titel schuilt een analyse (en wat mij betreft een overtuiging) dat grote transities in de komende jaren, als het klimaatvraagstuk of een omvangrijke woningbouwopgave, niet meer door afzonderlijke overheden, maar slechts gezamenlijk opgave gestuurd kunnen worden gerealiseerd. Daarbij constateerden we in de studiegroep dat het financiële instrumentarium tussen overheden ook zeer is verouderd. Op zich niet bijzonder als je je realiseert dat de Financiële Verhoudingswet uit 1897 dateert en dat je in 2020 je best een iets innovatievere financiële gereedschapskist voor grote transities zou wensen.
Maar wat is dan innovatief? Als je echt opgave gestuurd wilt werken en daarvoor één overheid wilt uitlijnen, moet je ook afscheid willen nemen van oude systemen met hun nadelen. Zouden we in 2020 nog met een Financiële Verhoudingswet beginnen met permanente instabiliteit in de uitkering van het gemeentefonds of langjarige disputen over bekostiging van taken tussen afzonderlijke overheden? Want zou de bekostiging van de energietransitie of woningbouwopgaven niet veel slimmer georganiseerd en sneller van de grond kunnen komen via een gezamenlijk investeringsfonds van mede overheden met bij voorbeeld woningbouwcoöperaties en marktpartijen? Verliezen we nu niet veel energie aan jarenlange discussies over stelselaanpassingen over uitbreiding van het gemeentelijk- of provinciaal belastinggebied?
In het Deltaprogramma voor de watersector zijn de belangen van alle mede overheden gericht op bijvoorbeeld overstromingsrisisco’s en zeespiegelstijging gebundeld. Alle berokkenen werken met een helder, gezamenlijk doel voor ogen. Ook is de financiering geborgd van jaarlijks meer dan een miljard euro. En waterschappen die zelfs geen overstromingsrisico kennen, betalen mee. We voelen ons medeverantwoordelijk, ook voor het totaal. Een ander voorbeeld binnen de watersector is het programma Ruimte voor de rivier. Ook daar een sterke verwevenheid van maatschappelijke belangen; steeds werken vanuit de maatschappelijke urgentie en gebundeld als één overheid optrekken. Dus niet een volgtijdelijke procesbenadering waarin we bijvoorbeeld eerst met elkaar werken aan een regionale energiestrategie (RES) en pas volgtijdelijk (in een volgende Kabinetsperiode met een ander economisch perspectief) een confrontatie van financiering en de realisatie van de echte transitie.
Ik zie veel mogelijkheden verschillende afzonderlijke maatschappelijke opgaven veel sterker ‘mee te koppelen’; we doen dat binnen de waterschappen bij voorbeeld ook met de steden om die klimaat robuust te maken. We versterken elkaar in een win win situatie.
Zouden we naar de toekomst toe bij voorbeeld het vervolg van de uitwerking van energietransitie (de RES-sen) niet veel sterker kunnen ‘meekoppelen’ aan de woningbouw opgaven? Het zijn nu sterk gescheiden dossiers met afzonderlijke financieringshobbels. Kunnen we niet veel sterker opgavegericht onze ambities bundelen tussen overheden en tussen departementen?
Voor mij is dat echt één overheid; als we dan daarvoor aan het begin van een nieuwe Kabinetsperiode zo een nieuw ‘Deltaprogramma’ starten, waarover zou dat moeten gaan?
| Tussen 1 april en 10 juli schreven bestuurders, wetenschappers en ambtenaren 12 columns en reacties in het kader van het schrijfproces van de studiegroep Interbestuurlijke en Financiële Verhoudingen. Lees ze allemaal in deze bundel. |