Liesbeth Spies: ‘Zo ga je als overheden juist níet met elkaar om’
Sinds de decentralisatie in 2015 hebben gemeenten belangrijke taken in het sociaal domein overgenomen van het Rijk. Bijna vijf jaar na die overgang constateert burgemeester Liesbeth Spies van Alphen aan den Rijn dat de organisatie van de taken redelijk op koers ligt. Tegelijk is ze kritisch: het Rijk moet de gemeenten meer loslaten. ‘De brief die de ministers De Jonge en Dekker recent over de Jeugdzorg stuurden gaat dwars tegen alle afspraken van het IBP in, namelijk dat je elkaar als samenwerkende partijen niet verrast.’
|
Overheid van Nu volgt in de rubriek Meekijken met… verschillende professionals die veel interbestuurlijk samenwerken. Om te zien wat ze bereiken, maar ook waar ze in de praktijk tegenaan lopen. Liesbeth Spies, burgemeester van Alphen aan den Rijn, oud-minister van Binnenlandse Zaken en voormalig Kamerlid, neemt ons mee bij het VNG-project om de zorg voor mensen met verward gedrag te verbeteren. Dit voorjaar constateerde de Onderzoeksraad in een rapport nog dat hulp en zorg voor deze groep tekort schiet. |
Gemeenten namen in 2015 zorg en ondersteuning over van het Rijk, zoals de jeugdzorg en zorg voor mensen met psychische problemen. Tegelijk kregen ze een korting op het budget van 20 tot 25% voor hun kiezen.
Vijf jaar na de overgang van deze taken van het Rijk naar gemeenten constateert burgemeester Liesbeth Spies dat er veel is gebeurd. “Het idee was om de zorg zo dicht mogelijk bij de mensen te organiseren. Daar sta ik nog steeds achter.’’
“En zie ik zie op dit vlak heel goede dingen gebeuren. Partijen die niets met elkaar te maken hadden, zoals de woningbouwcorporaties en de ggz, moesten elkaar leren kennen, leren samenwerken en elkaars taal leren spreken. Het kan beter en sneller, maar ik zie groei.’’
De overgang was gigantisch, benadrukt Spies. “De Zorg- en Veiligheidshuizen moesten gevormd, net als wijkteams. We zijn bezig met de zorg, vroegsignalering en uiteindelijk preventie van problemen.’’
Bruusk
Tegelijk signaleert Spies dat ondanks de decentralisatie het Rijk op bepaalde momenten ineens de regie bruusk naar zich toe trekt. Of ineens een nieuw programma lanceert, waar de gemeenten geen weet van hebben.
Ze noemt als voorbeeld de brief die de ministers Hugo de Jonge (VWS) en Sander Dekker (Rechtsbescherming) twee weken geleden stuurden naar de gemeenten. Uit een rapport van de Inspecties voor Gezondheidszorg en Jeugd en voor Justitie en Veiligheid bleek dat kwetsbare kinderen niet de zorg krijgen die nodig is. De inspecties sloegen alarm over het jeugdstelsel. Zo constateren ze dat kinderen die meerdere problemen hebben, zoals autisme en een eetstoornis, niet op de juiste plek en niet op tijd worden geholpen. De decentralisatie heeft tot forse problemen geleid, stellen de inspecties.
“Als je optreedt als één overheid dan zijn er gedragsregels over hoe je als samenwerkende overheden met elkaar omgaat''
Natuurlijk zijn dat ernstige bevindingen die niet zonder gevolg kunnen blijven, zegt Spies. Maar de brief van de ministers is niet goed gevallen bij de gemeenten. “Kijk, als je optreedt als één overheid, zoals het Interbestuurlijk Programma dat voor ogen heeft, dan zijn er gedragsregels over hoe je als samenwerkende overheden met elkaar omgaat. Elkaar niet verrassen is daar één van. De ministers hadden de betrokken partijen bij elkaar moeten roepen, het rapport op tafel moet leggen en zeggen: wat gaan we hiermee doen?’’
Rijksprogramma’s
De brief staat niet op zichzelf, zegt Spies. Ze ziet een Rijk dat de taken bij de gemeenten legt, maar soms de touwtjes hard aantrekt. “Eerder besloot VWS dat de eigen bijdrage voor huishoudelijke hulp werd vastgezet op één tarief. Terwijl gemeenten juist het tarief wilden variëren naar draagkracht.”
Een ander voorbeeld zijn de vele Rijksprogramma’s op het snijvlak van Zorg en Veiligheid. Spies noemt als voorbeeld Koers en Kansen, bedoeld om mensen met recidivegevaar te helpen. “Gemeenten wisten daar niets van. Dat programma is met de beste bedoelingen opgezet, maar de afstemming en communicatie zijn gewoon niet handig. Het heeft veel tijd gekost voordat Koers en Kansen kon ‘ritsen’ met gemeentelijke initiatieven maar ook met het recent herziene convenant rond de nazorg voor ex-gedetineerden. In Koers en Kansen wordt in projecten gekeken naar wat werkt en dat wordt uitgevoerd.”
Druk
Als je taken overdraagt, moet je als Rijk ook kunnen en durven loslaten, zegt Spies. “Ik begrijp dat dat soms lastig is. En dat ministers op een plek zitten waar een gigantische druk op hen wordt uitgeoefend. Door de media, de Tweede Kamer. En we hebben als gemeenten het Rijk nodig bij uitvoering van de zorg, bijvoorbeeld voor aanpassingen aan de wet- en regelgeving. Maar ik zeg: laat de verantwoordelijkheden daar waar ze horen en handel daar ook naar.’’
Rust, reinheid en regelmaat zijn belangrijk om als één overheid effectief te kunnen opereren, zegt Spies. “Anders zijn we vooral onze eigen bestuurlijke drukte aan het managen. En uiteindelijk gaat het erom dat kwetsbare mensen, zoals jongeren met psychische problemen, maar ook mensen met verward gedrag, beter en eerder worden geholpen.’’