De interbestuurlijke reactie op een vol elektriciteitsnet – maar hoe nu verder?

Artikel | 21-07-2022 | 14:48

Vol elektriciteitsnet

Op 8 juni verscheen er een push-bericht van de NOS: Landelijke netbeheerder TenneT kondigde aan dat er een tijdelijke stop komt voor nieuwe bedrijven die een aansluiting willen op het net voor zowel de afname als het opwekken van elektriciteit in Noord-Brabant en Limburg. Ook bestaande bedrijven krijgen hiermee te maken, als zij een zwaardere aansluiting willen. 

‘Erg spijtig nieuws voor bedrijven en instellingen’, noemde minister voor Klimaat en Energie Rob Jetten het besluit.

RES-coördinator De Graaff zat volop in het interbestuurlijke proces dat op het bericht van TenneT volgde. De eerste stappen werden erg snel gezet, maar de problemen rondom de transportschaarste vragen om een lange adem. 

Snelle opkomst van laadpalen en warmtepompen

Het is al bekend dat het aansluiten van grootschalige opweklocaties niet meer in alle delen van Nederland mogelijk is. Maar het bericht van TenneT dat ook schaarste wordt afgekondigd met betrekking tot afname, was echt nieuw. De snelle ontwikkeling van het aantal laadpalen, warmtepompen en elektrificatie van industrie en bedrijven hebben ertoe geleid dat TenneT voor het eerst een stop in moest lassen. 

Onaanvaardbaar. Zo noemden Noord-Brabant en Limburg het slot op het elektriciteitsnetwerk. Gedeputeerde Anne-Marie Spierings zei hierover: ‘Juist nu we de afhankelijkheid van (buitenlands) gas willen afbouwen, zit de elektriciteitsinfrastructuur in een groot deel van Nederland aan zijn limiet. Dit is onacceptabel en moet zo snel mogelijk opgelost worden.’ 

Voordat de NOS en andere media berichten naar buiten brachten, waren betrokken bestuurders en ambtenaren op de hoogte gesteld – onder embargo. Waaronder De Graaff. Wat volgde, was een ambtelijke en bestuurlijke stroomversnelling. Een knap staaltje interbestuurlijke samenwerking en een grote uitdaging hoe dit op langere termijn vast te houden. 

'De elektriciteitsinfrastructuur zit in een groot deel van Nederland aan zijn limiet'

Tijdlijn van interbestuurlijke stappen 1 tot en met 8 juni: Voorbereidingen De Graaff: ‘Onze eerste uitdaging was om zo snel mogelijk raads- en Statenleden te informeren, op het moment dat het nieuws gedeeld mocht worden. Daarbij was het van belang om goed uit te leggen wat de mededeling van TenneT betekent en ook aan te geven hoe de colleges hier bestuurlijk naar kijken. En daarbij is het prettig als iedereen met dezelfde informatie kan werken.’ In samenwerking met de provincie Limburg werd een notitie opgesteld. Maar hoe zorg je ervoor dat de notitie ook lokaal herkend wordt en ook op het juiste bureau bij alle gemeenten in Noord-Brabant komt? Ook de gemeenten waren vooraf door de netbeheerder bestuurlijk geïnformeerd en iedereen voelde dat er iets moest gebeuren. De Graaff: ‘We hebben gebruik gemaakt van de Regionale Energiestrategie (RES)- netwerken in Brabant. Via de contacten in de vier Brabantse RES-regio’s konden we snel de 56 gemeenten in Noord-Brabant bereiken en konden we vooraf ook de nog openstaande vragen van een antwoord voorzien.’ 6 en 7 juni: Opstellen brief aan de minister  Al tijdens het opstellen van de notitie ontstond de bestuurlijke wens om een reactie te geven op de aankondiging van TenneT. ‘Na aanvankelijk ongeloof, daalde het opeens in. Dat TenneT deze aankondiging gaat doen, dat kan toch echt niet? Een brief aan de minister en een publiek statement, dat werd het plan’, zegt De Graaff.  ‘De samenwerking met de provincie Limburg verliep goed, we konden snel schakelen.’ In twee dagen tijd, waaronder Pinkstermaandag, werd de brief geschreven en voorgelegd aan de Brabantse RES-regio’s en aan de twee Limburgse RESsen. De Graaff: ‘In een heel korte tijd kregen we gezamenlijk voor elkaar dat iedereen de brief kon ondertekenen.’  Woensdag 8 juni: In de media NOS komt met een push-melding dat TenneT een tijdelijke stop aankondigt voor nieuwe aansluitingen op het elektriciteitsnetwerk, in Noord-Brabant en Limburg. Andere media volgen snel.  Woensdag 8 juni: Brief aan de minister en publiek statement ‘Op 8 juni lag er meteen een brief op het bureau van minister Jetten’, vertelt De Graaff. In een persbericht noemden gedeputeerden Maarten van Gaans-Gijbels en Anne-Marie Spierings de beslissing van TenneT ‘ongekend en onacceptabel’. Met aanzienlijke gevolgen voor de energietransitie en de samenleving.  Donderdag 16 juni: Bijeenkomst De brief werpt zijn vruchten af. Ruim een week na het bericht van TenneT komt een aantal partijen op hoog bestuurlijk niveau samen om het over de transportschaarste te hebben. Gemeenten, provincies Noord-Brabant en Limburg, netbeheerders TenneT en Enexis en vertegenwoordigers van de industriële clusters, schuiven aan.

'De beslissing van TenneT is "ongekend en onacceptabel"'

Speciaal coördinator

Eén van de uitkomsten van de bijeenkomst is de aanstelling van speciaal coördinator Voorhorst. Voorhorst krijgt de opdracht om oplossingen te verzinnen voor de huidige situatie, om in samenwerking met de verschillende partijen zo snel mogelijk meer ruimte op het elektriciteitsnet te creëren. 

‘Iedere partij heeft eigen verantwoordelijkheden’, benoemt De Graaff. ‘We moeten zo goed mogelijk samenwerken, zonder de eigen verantwoordelijkheden uit het oog te verliezen.’ 

Er zijn dus veel stappen gezet, in een zeer korte tijd. Crisissituaties zorgen vaak voor doorbraken, voor versnellingen. Maar hoelang kan dat worden vastgehouden? 

'We moeten zo goed mogelijk samenwerken, zonder de eigen verantwoordelijkheden uit het oog te verliezen'

Oplossingen kosten tijd

De tijdelijke stop betekent dat grootzakelijke klanten, voor een nieuwe of zwaardere aansluiting op het elektriciteitsnet, op een wachtlijst komen te staan. De klanten kunnen pas aangesloten worden als er extra netcapaciteit bij komt. Maar deze capaciteit is niet iets wat zo maar gerealiseerd kan worden. 

TenneT, de provincie en gemeenten moeten hoogspanningsstations bouwen en werken aan netversterkingen, om meer elektriciteit te kunnen transporteren. TenneT heeft laten weten dat het de komende tien jaar twee miljard euro gaat investeren om de capaciteit van het hoogspanningsnet in Limburg en Noord-Brabant structureel te vergroten.

Mooie plannen, maar de resultaten hiervan worden pas tussen 2025 en 2027 merkbaar. Ook minister Jetten voorziet problemen: ‘Helaas moet ik ook reëel zijn en aangeven dat transportschaarste zich als gevolg van de enorme vraag naar transportcapaciteit ondanks alle inspanningen van de netbeheerders op korte termijn niet eenvoudig laat oplossen.’ 

Hoe nu verder?

Binnen twee weken wisten de partijen door samenwerking snelle interbestuurlijke stappen te zetten. De grootste uitdaging is om dit ook op de lange termijn vast te houden. ‘We gaan nu een nieuwe fase in’, merkt De Graaff. ‘Gezamenlijk moeten we zoeken naar de juiste weg. Onderlinge afspraken moeten nog vorm krijgen.’

Inmiddels is er een Taskforce transportschaarste in het leven geroepen. Voorhorst is gestart met zijn opgave. En daarnaast wordt er geëxperimenteerd met verschillende oplossingen, zoals het spreiden van piekbelasting op het net.

‘Er gaan straks keuzes gemaakt moeten worden’, merkt De Graaff. ‘De capaciteit van het elektriciteitsnet kun je niet in één keer vergroten Daarvoor zijn er niet genoeg mensen, middelen en mogelijkheden.’

‘We moeten keuzes maken tussen conflicterende belangen'

Conflicterende belangen

Daarin conflicteren ook belangen. De Graaff: ‘In een woonwijk in Eindhoven is er laatst een straat opengebroken om een zwaardere kabel in de grond te plaatsen. Bij één huishouden was er meer capaciteit nodig om bitcoins te kunnen mijnen.’ 

‘De vraag is: vinden we dat wenselijk met elkaar? Of geven we voorrang aan duurzame initiatieven of publieke instellingen? Wettelijk gezien is het nu: wie het eerst komt – wie het eerst maalt. Daar liggen nog ingewikkelde vraagstukken.’

De komende tijd staat er dus een hoop te gebeuren. Juist nu de storm langzaam gaat liggen. Het gaat een flinke kluif worden, realiseert De Graaff zich. ‘Als het makkelijk was, hadden we het allang gedaan.’