Wegens succes verlengd en uitgebreid: Regiodeal ZaanIJ
Hoe voorkom je een metropoolregio op twee snelheden? Waarin de ene groep fantastisch vooruitgaat, en de andere groep afgehaakt achterblijft. Dat was in 2019 de motivatie voor Regio Deal ZaanIJ in het grensgebied van Amsterdam-Noord, Zaanstad en Oostzaan. Inzet: met maatwerkprojecten dichtbij de mensen de leefwereld positief beïnvloeden. ZaanIJ wordt nu verlengd en uitgebreid met nieuw geld uit de vierde tranche Regio Deals. ‘Voor zaken waar de inwoners zelf behoefte aan hebben.’
‘We hadden voor het werkbezoek van de bestuurders aan onze Regio Deal een soort bestelbusje geregeld. Zo gingen we van Amsterdam-Noord langs Oostzaan naar Zaanstad. Ze zaten zo ongeveer bij elkaar op schoot. Niemand vond dat erg’, vertelt projectenmanager Peter-August Keur.
‘Het illustreert de manier waarop we de afgelopen vier jaar hebben samengewerkt in de Regio Deal ZaanIJ. Met bescheiden middelen - we hebben ook geen eigen website of communicatie - zodat er zoveel mogelijk geld ten goede komt aan de inwoners.’
‘Je luistert naar de teamleider die vertelt waar de boa’s in de wijk dagelijks mee te maken krijgen - dat maakt indruk’
Vergroend en verrijkt
Op maandag 3 oktober 2022 stapten ze in en uit het busje bij de drie projecten die horen bij Regio Deal ZaanIJ. De minister van Binnenlandse Zaken, de gedeputeerde van de provincie Noord-Holland, twee burgemeesters, een wethouder, een stadsdeelbestuurder en hun gevolg.
Ze bezochten een vergroend schoolplein, dat de kinderen gezonder, creatiever en rustiger maakt. Een basisschool met ‘verrijkte leerdag’, waar de leerlingen meer ruimte krijgen om hun talenten te ontwikkelen. En het Team Wijkgerichte Overlast, dat illegale bewoning aanpakt.
Drie projecten die een indruk geven van waar het in de Regio Deal ZaanIJ om gaat: zorgen voor een betere leefkwaliteit en meer groen in de buurten, ruimere ontplooiingskansen voor de bewoners en minder last van en door ondermijning.
‘Je kon merken dat de verhalen écht binnenkwamen’, vertelt Marieke Sloep, programmadirecteur vanuit de gemeente Zaanstad. ‘Je staat op dat schoolplein te praten met een directeur, die vertelt hoe het met zijn school gaat, en wat het geld van de Regio Deal voor de school betekent. Je luistert naar de teamleider die vertelt waar de boa’s in de wijk dagelijks mee te maken krijgen. Dat maakt indruk.’
Keur: ‘Daar kwam bij: deze Regio Deal kwam op gang midden in corona. De meeste betrokkenen kenden elkaar alleen van het scherm. Nu konden ze elkaar echt ontmoeten én het directe effect zien dat het beleid heeft op inwoners.’
Sloep: ‘We hoorden achteraf dat de minister nog vaak heeft gerefereerd aan dit bezoek.’
Keur: ‘En we zijn natuurlijk heel blij dat we op het werk van de afgelopen vier jaar vervolg kunnen geven in de vierde tranche Regio Deals’ (zie kader, red.).
| Begin: in december 2019 starten de gemeenten Amsterdam, Zaanstad, Oostzaan, de provincie Noord-Holland en het rijk de Regio Deal ZaanIJ. Een netwerksamenwerking waarin ze ook samenwerken met maatschappelijke organisaties zoals diverse basisscholen en IVN Natuureducatie. Investering: rijk, provincie en betrokken gemeenten investeren € 15 miljoen, waarvan € 2,75 miljoen door Noord-Holland, €7,5 miljoen vanuit het rijk, en €4,75 door de gemeenten. Waar: ZaanIJ richt zich op vier wijken rondom de Noorder IJplas: Tuindorp Oostzaan en Molenwijk in Amsterdam-Noord, en Poelenburg en Peldersveld in Zaanstad. De opgaven hebben een gemeente-overstijgend karakter en spelen aan de randen van de gemeentegrenzen. Ambitie: Regio Deal ZaanIJ wil de brede welvaart in het gebied versterken en heeft drie pijlers: 1. leefkwaliteit en groen; 2. ontplooiingskansen en 3. ondermijning. Voorbeelden: - vergroenen schoolpleinen, - verlengde en verrijkte lesdagen, - natuurinclusieve fietsverbinding Amsterdam-Zaanstad, - illegale bewoning en overlast aanpakken. Vervolg: in 2022 werd de pitch ingediend voor Regio Deal ZaanIJ Groen en Meedoen. Op 17 februari bleek BZK de aanvraag te willen honoreren met een bijdrage van € 20 miljoen - bijna drie keer zoveel als bij de oorspronkelijke Regio Deal. Regio Deal ZaanIJ Groen en Meedoen gaat een groter gebied bedienen, krijgt er twee pijlers bij: bevorderen van brede gezondheid en ‘street-level’ leren en samenwerken. Én geeft vervolg aan de drie pijlers uit de lopende Regio Deal. Van de eerste Regio Deal is ook nog eens de looptijd verlengd tot december 2025. |
‘We proberen de dagelijkse leefwereld van de buurtbewoners positief te beïnvloeden, en de bewoners er zoveel mogelijk direct bij te betrekken’
Waterbedeffect
De Regio Deal ZaanIJ ontstond vanuit het besef dat de twee Amsterdamse en twee Zaanse wijken in dit grensgebied een gedeelde problematiek hebben: slechte leefbaarheid, onveiligheid, weinig perspectief en het gevoel bij veel bewoners dat de overheid er voor hen niet is.
Vaak zie je een waterbedeffect, vertellen Keur en Sloep. Als bijvoorbeeld ondermijning in de ene wijk succesvol is bestreden, duikt het fenomeen in een wijk verderop weer met dubbele kracht op. Een gebiedsgerichte aanpak werd verhinderd door de gemeentegrenzen.
De Regio Deal ZaanIJ is een relatief kleine deal - totaal beschikbaar bedrag €15 miljoen - waarbinnen ogenschijnlijk bescheiden projecten worden uitgevoerd: een vergroend schoolplein hier, een nieuwe buurtkamer daar. Maar dat is juist de bedoeling.
Keur: ‘We proberen de dagelijkse leefwereld van de buurtbewoners in positieve zin te beïnvloeden. En de bewoners er zoveel mogelijk direct bij te betrekken.’
Als voorbeeld noemen Sloep en Keur Diereneiland. Van oudsher een speeltuin met kinderboerderij en activiteiten voor kinderen. Maar er komt een nieuwe buurtkamer met veel functies bij en een belevenispad voor kinderen.
Keur: ‘Het is veel meer dan een investering in stenen, het gaat ook om sociale cohesie bevorderen. Het vernieuwde Diereneiland moet een ontmoetingsplek voor alle bewoners worden. We doen dat samen met inwoners. Of eigenlijk: we begeleiden inwoners om zelf met partners de nieuwe programmering van Diereneiland op te zetten. Het was eerst lastig om voor Diereneiland vrijwilligers te betrekken, nu is er nieuw elan. Ik heb er hoge verwachtingen van.’
‘De aandacht van bestuurders helpt ons om over onze gemeentegrenzen te kijken, groter te denken’
Betrokken en toegewijd
Keur en Sloep hebben vooral een uitvoerende rol binnen ZaanIJ. Sloep is ook programmadirecteur van Pact Zaandam-Oost (ook wel: Pact Poelenburg en Peldersveld), dat weer valt onder het Nationaal Programma Leefbaarheid en Veiligheid. En dat deels overlapt met de Regio Deal. Eens in de twee maanden overlegt ze met haar collega-directeuren van de andere partners in de deal en ‘stuurt op de uitvoering’.
Keur zit (vanuit de gemeente Amsterdam) als coördinator van de pijler Leefkwaliteit en Groen maandelijks met onder meer gebiedsmakelaars en wijkadviseurs uit de regio. Zo willen ze zorgen dat bijvoorbeeld bewonersinitiatieven in het kader van de Regio Deal ook daadwerkelijk aansluiten op de actuele behoeften van de wijkbewoners. Maar er is ook altijd een stoel vrij voor de rijksambtenaren die vanuit BZK betrokken zijn. En waar geregeld gebruik van wordt gemaakt.
Beiden spelen een overkoepelende, ondersteunende rol voor de Regio Deal als geheel. Onderdeel van het spel is zorgen dat ZaanIJ en andere programma’s met een vergelijkbare opdracht elkaar juist aanvullen en versterken. En ook dat er de nodige bestuurlijke betrokkenheid en toewijding is bij ZaanIJ.
Sloep: ‘De aandacht van bestuurders helpt ons om over onze gemeentegrenzen te kijken, groter te denken.’
Keur: ‘Zichtbaarheid en aandacht zijn belangrijk. Bestuurders zorgen daarvoor. En dat vertaalt zich erin dat - in dit geval – brede welvaart in ZaanIJ hoger op ieders prioriteitenlijstjes komt te staan.’
| Voor Regio Deals in deze kabinetsperiode is in totaal € 900 miljoen gereserveerd. Dat geld wordt toegekend in tranches - in februari 2023 werd bekend hoe de voor deze (vierde) tranche beschikbare € 284,2 miljoen wordt verdeeld. Er werden voor deze tranche 23 voorstellen ingediend met een gezamenlijke waarde van € 700 miljoen. Daarvan werden er 14 gehonoreerd. De partners in de MRA dienden zes voorstellen in - alle gericht op verbetering van de brede welvaart en regionale economische kansen, versterking van de sociale samenhang, vergroting van de kansengelijkheid en verbetering van de fysieke leefomgeving. Drie MRA-voorstellen werden gehonoreerd: ZaanIJ (€20 miljoen), MRA-Oost / Flevoland-west (€ 18,2 miljoen) en Mainstage (€5 miljoen). |
‘De les voor mij is dat je in je projecten zo min mogelijk afhankelijk moet zijn van factoren die je niet in de hand hebt’
ZaanIJ Groen en Meedoen
Nu Regio Deal ZaanIJ ten einde loopt en naar verwachting soepel zal overvloeien in ZaanIJ Groen en Meedoen, is de vraag wat Sloep en Keur tot nu toe hebben geleerd van ZaanIJ.
Keur: ‘Als Regio Deal heb je maar een beperkte periode van vier jaar de tijd om resultaten te boeken. De les voor mij is dat je in je projecten zo min mogelijk afhankelijk moet zijn van factoren die je niet in de hand hebt. Stel: je wilt een nieuwe locatie voor een onderwijsinstelling mede mogelijk maken en daarvoor is een wijziging in het bestemmingsplan nodig. Wel, zo’n wijziging duurt lang. Dat is een proces waar je geen of toch beperkt invloed op hebt. Zo kom je niet tot snel effect in de leefwereld van de inwoners, terwijl dat is wat we willen. Dus dan moet je gaan nadenken over hoe je langs een andere weg je doelen kunt behalen.’
Sloep: ‘Er gebeurt onderweg enorm veel. Denk wat de afgelopen jaren betreft alleen al aan corona, stikstof en de gestegen bouwkosten. Dat betekent wat mij betreft dat je natuurlijk wel werkt volgens afspraken. Maar dat je ook flexibel en responsief moet kunnen acteren als de veranderende situatie daar om vraagt.’