Sextortion aanpakken: 'Zonder experts van buiten de overheid was dit nooit gelukt'

Artikel | 15-02-2023 | 09:17

Doel was het aanpakken van sextortion – afpersing met seksueel getint beeldmateriaal. Gemeenten en politie van Amsterdam haalden experts en hulpverleners binnen op het gebied van kindermisbruik, grensoverschrijdend gedrag en cybercrime. Resultaat: een creatief kernteam dat een succesvolle interventie bedacht waar de ambtenaren in hun eentje niet op waren gekomen. 'De mobiele escaperoom-bus is de perfecte manier om met jongeren in gesprek te gaan.'

Vier jongeren staan naast de bus, vrouw praat tegen hen. Politieman staat naast de bus — De mobiele escaperoom-bus: 'Na afloop gaan we met de jongeren in gesprek. Ze zijn enthousiast en willen graag hun mening en ervaring delen. Jongeren zijn vaak moeilijk te bereiken vanuit de politie. Dit spel is een perfecte manier om met ze in gesprek te gaan.'


*Wat is sextortion?* Er vallen veel verschillende fenomenen en delicten onder 'cybercriminaliteit'. Daarom koos de landelijke politie ervoor aan elke eenheid een fenomeen toe te wijzen, om zo kennis en expertise op te bouwen. De eenheid Amsterdam koos zelf voor het fenomeen sextortion. Omdat dit fenomeen een grote impact heeft op slachtoffers en er relatief weinig aandacht voor is. De politie definieert sextortion als 'afpersing met een seksueel getinte foto of video van het slachtoffer.'

Brede aanpak

Met name jongeren krijgen te maken met sextortion. 'Het bewustzijn over cybercriminaliteit was onder jongeren bijzonder laag', vertelt Bettie Blankendaal. Ze werkt als communicatieadviseur bij de politie Amsterdam en houdt zich veel bezig met het thema. 'Terwijl onder hen juist veel slachtoffers vallen en de impact groot is.'

Vanwege de grote maatschappelijke impact boog de politie Amsterdam zich met een speciaal ontwikkeld kernteam over dit complexe maatschappelijke probleem. Eens per maand kwamen alle deelnemers bij elkaar.

De doelstelling was het bestrijden van sextortion. Een breed palet aan interventies werd onderzocht: preventie, schadebeperking, slachtoffernotificatie, verstoring en strafrechtelijke aanpak. Sommige interventies werden concreet uitgevoerd. Naast het ontwikkelen van deze interventiemethodes, wilde de politie Amsterdam ook hun kennis uitbreiden over dit fenomeen. In januari 2021 werd een Book of Crime opgeleverd. In eerste instantie zou dit rapport het eindpunt van het project zijn. Maar omdat de samenwerking zo goed beviel, en ze nog aan een aantal projecten werkten, heeft het team besloten om nog een jaar door te gaan. 'We wilden graag voortborduren op de projecten waar we op dat moment nog aan werkten,' vertelt Blankendaal.


Het project in het kort: • In januari 2020 kwam het kernteam sextortion voor het eerst bij elkaar. In totaal draaide het kernteam twee jaar. • Het team bestond uit een vaste kern van ongeveer twintig mensen. Afhankelijk van de thema’s waar ze aan werkten, haakten er tussentijds verschillende experts aan om hun kennis te delen. • Het team had zes werkgroepen die zich elk met een ander onderdeel bezighielden: - Preventie en voorlichting - Intake en service - Opsporing en cijfers - Politie Professie en Samenwerking (PPS) - Book of Crime - Politie en Wetenschap • Deze verdeling zorgde voor een efficiënte manier van werken. Op alle onderdelen kon er tegelijkertijd gewerkt worden aan het onderzoeken van verschillende interventiemethoden. • Maandelijks kwam het gehele kernteam bij elkaar. Iedere werkgroep koppelde dan de resultaten tot nu toe terug. Zo hielden de werkgroepen elkaar goed op de hoogte en was er ruimte voor onderlinge (kennis)uitwisselingen. • Elk team legde zich specifiek toe op het verwerven van kennis over, en het ontwikkelen van een aanpak voor sextortion. Dit deden zij onder andere door het opstellen van een Book of Crime. Daarin werd de opgehaalde data van het project gepresenteerd.

Van jongerenwerkers tot het OM en Helpwanted

Arnoud de Bruin, aanjager Aanpak Cybercrime & Gedigitaliseerde Criminaliteit, was trekker van het team. Hij wilde uitdrukkelijk een diverse groep mensen bij elkaar brengen om samen na te denken over hoe dit fenomeen het best bestreden kan worden.

Het kernteam was onderverdeeld in verschillende werkgroepen, elk met een eigen focus. Er werd voor deze manier van samenwerken gekozen omdat de politie zelf niet alle kennis in huis had. Daar waren andere organisaties voor nodig. Naast politiemedewerkers, het OM, hulpverleners, gemeente, jongerenwerkers, specialisten op digitale veiligheid en KPN sloten ook de hulporganisaties Helpwanted en Qpido aan.

Helpwanted is begonnen als hulplijn voor slachtoffers van seksueel geweld. Nikki Lee Janssen werkte vijf jaar bij Helpwanted en was als projectcoördinator betrokken bij het kernteam. 'Toen ik begon bij Helpwanted waren we als hulplijn maar een paar uur per dag bereikbaar. De afgelopen vijf jaar is Helpwanted enorm gegroeid en zijn we veel vaker bereikbaar voor een bredere doelgroep', vertelt ze.

Helpwanted is een laagdrempelige manier om melding van sextortion te maken. Hierdoor was er binnen de organisatie veel kennis over hoe frequent het fenomeen voorkomt. 'De politie had daar geen zicht op, omdat niet elk slachtoffer aangifte doet.'

'De betrokkenheid van hulporganisaties als Helpwanted en Qpido was cruciaal omdat we op die manier veel kennis in huis hadden over slachtofferschap', vertelt Janssen. Ook staan de hulporganisaties dicht op de doelgroep en kunnen ze vanuit daar goed inschatten wat wel niet bij de doelgroep aansluit.

Weergave van drie chantage chatberichten — Groepjes jongeren krijgen opdrachten om te voorkomen dat foto’s van een fictief meisje uitlekken.

Een oude politiebus als escaperoom

Naast kennis uitwisselen was het ontwikkelen van preventieve interventies onderdeel van het kernteam. Een project dat hieruit voortkwam, is de mobiele escaperoom-bus: Bl@ckmail. 'We kwamen in het team tot de conclusie dat we iets interactiefs moesten ontwikkelen. Iets dat zoveel mogelijk jongeren aan zou spreken,' vertelt Janssen.

Een oude politiebus werd omgebouwd tot escaperoom. Groepjes jongeren krijgen opdrachten om te voorkomen dat foto’s van een fictief meisje uitlekken. Van tevoren is er een korte introductie van het spel en daarna kunnen de jongeren de escaperoom in. Na afloop vindt een uitgebreide terugkoppeling plaats. Daarin zit ook de kracht van de boodschap. 'Vervolgens nemen we ze mee in de online risico’s en victim blaming. Zowel op het gebied van sextortion in enge zin, als cybercrime in brede zin.'

'De bus is volgeboekt en rijdt nu door heel het land', vervolgt Blankendaal. 'Hij is niet aan te slepen!' Vaak wordt de bus ingezet in samenspraak met scholen. De school wordt vaak gekoppeld aan een wijkagent die de begeleiding oppakt. Het succes verklaart Blankendaal door de verbindende werking. Daarnaast is het spelelement aansprekend voor de jongeren.

'Na afloop gaan we met de jongeren in gesprek. Ze zijn enthousiast en willen graag hun mening en ervaring delen. Jongeren zijn vaak moeilijk te bereiken vanuit de politie. Dit spel is een perfecte manier om met ze in gesprek te gaan.'

‘Het komt niet vaak voor dat je met zowel hulpverlening, politie als gemeente om de tafel zit’

'We waren eager om iets te bereiken'

Janssen en Blankendaal zijn enthousiast over hoe het kernteam heeft samengewerkt.

Blankendaal: 'Het was voor mij een primeur om op deze manier en in deze breedheid samen te werken. Doordat het gehele team was onderverdeeld in verschillende expertises, hebben we in relatief korte tijd veel voor elkaar gebracht. De maandelijkse bijeenkomsten waren ook heel nuttig. De deelnemers wisten elkaar makkelijk te vinden en konden op die manier ook onderling snel schakelen.'

Ze vervolgt: 'De combinatie van verschillende expertises en ervaringen zorgde dat er met verschillende brillen werd gekeken en alle kennis die er in huis was, werd benut. Dan kom je tot een compleet beeld van een fenomeen.'

Daarnaast was De Bruin als aanjager een belangrijke schakel in het project. 'Zijn bevlogenheid en betrokkenheid werkten aanstekelijk. We waren allemaal heel eager iets te bereiken, hij spoorde ons daarin enorm aan.'

Janssen beaamt dat: 'We hadden een gezamenlijk doel en belang, dat helpt. Eigenlijk wilden we na de looptijd van dit project doorgaan, het komt niet vaak voor dat je met zowel hulpverlening, politie als gemeente om de tafel zit. Dit kernteam heeft echt laten zien dat het loont om een brede samenwerking op te zoeken.'

Schaamte en taboe

Janssen werkt momenteel bij het ministerie van JenV als adviseur voor het project Online Content Moderatie, binnen de afdeling Zeden en Cybercrime. In haar werk probeert ze daar ook zoveel mogelijk partijen te betrekken. 'Mensen denken vaak dat het lastig is om met zoveel mensen te overleggen. Maar het kernteam heeft wel bewezen dat het ook doelmatig en effectief kan.'

De urgentie van het probleem speelde ook mee bij de effectiviteit van de samenwerking. 'Binnen de politie worden we vaak geleid door de waan van de dag: plofkraken, inbraken of liquidaties. Uit onderzoek van Helpwanted weten we dat slachtoffers van sextortion lang niet altijd naar de politie gaan. Terwijl de impact enorm kan zijn', vertelt Blankendaal. 'Er was veel onbegrip en onbekendheid rondom dit thema. Dus daar wilden we als politie ook iets in betekenen.'

De schaamte en het taboe dat er rondom sextortion speelt, was ook een belangrijke factor in de noodzaak van de ontwikkelingen van de projecten. 'We hopen dat onder andere de bus ervoor zorgt dat naast het bewustzijn onder de jongeren, ook de aangiftebereidheid omhooggaat.'

'Het is mooi om te zien dat de impact van het kernteam niet is gestopt maar doorwerkt, ook al komen we nu niet meer bij elkaar', vertelt Janssen.

'Het belangrijkste is dat we nu de juiste zorg kunnen bieden aan slachtoffers'

Binnen de politie is er ook een interne verandering in gang gezet. Mensen worden zich steeds bewuster van de digitale componenten die er tegenwoordig bij criminaliteit komen kijken. Door alle kennis die de politie heeft opgedaan gedurende het project, kunnen ze de juiste zorg bieden aan slachtoffers.

'En zo lang de bus het doet, blijft ie gewoon rijden!'