Luistertip De crisis van de toekomst: ‘Wordt de overheid de zondebok?’
Wat zijn de scenario’s voor de crises – klimaat, vluchtelingen, energie, oorlog - waarmee we als samenleving (nog heftiger) te maken krijgen? Dat is het onderwerp van De Crisis van de Toekomst, een podcast van het Nederlands Instituut Publieke Veiligheid (NIPV). In de aflevering ‘Beleidscrisis: ‘als de overheid een deel van het probleem is’’ komt de rol van de overheid en de relatie tussen overheid en burger ter sprake.
‘In het klassieke crisisbeheersingsscript is de overheid de cavalerie, maar in het beleidscrisisscript is de overheid de zondebok’, zegt Paul ‘t Hart, hoogleraar bestuurskunde aan de Universiteit Utrecht. In deze aflevering is hij te gast om te praten over het idee van beleidscrisis. Zoals elke aflevering begint deze met een fictief nieuwsbericht. In dit geval over een instabiele samenleving met een wankel bestuur en gebrek aan vertrouwen onder de bevolking. Dit hangt allemaal samen met een al lang aanhoudende beleidscrisis.
Beleidscrisis
Er wordt gesproken van een beleidscrisis als het bestuur kampt met beleidsproblemen die niet goed worden aangepakt, en er onrust ontstaat door teruglopend vertrouwen in het beleid. Dit leidt vaak ook tot maatschappelijke onrust; ‘kruidvaten ontploffen’, zoals ’t Hart ‘t omschrijft.
In zo’n beleidscrisis wordt de overheid gezien als ineffectief in het vinden van oplossingen en soms ook wel als de oorzaak van (een deel van) het probleem. Door het gebrek aan vertrouwen van de burger, kan zo’n beleidscrisis uitlopen op een institutionele crisis - de burger heeft dan geen enkel vertrouwen meer in de instituties. Dat wantrouwen leidt weer tot een interne crisis over de legitimiteit van de instituties zelf.
Beelvorming en verantwoording
De term ‘beleidscrisis’ wordt vooral gebruikt in reactie op problemen die in de maatschappij spelen. De media dragen ook bij aan de vorming van het beeld dat er een beleidscrisis gaande is. Elementen zoals een wankelende coalitie en een zwakke relatie tussen rijk en regio’s, typeren zo’n crisis. De beeldvorming is ook politiek gemotiveerd. De problemen op straat worden toegeschreven aan de beleidsmakers en de ambtenaren krijgen uiteindelijk de schuld van wat de bestuurders fout doen. Wie is er uiteindelijk verantwoordelijk? Dat is belangrijk om te weten om dan de stappen te nemen om de crisis op te kunnen lossen.
Vertrouwen
In crisissituaties, zegt ’t Hart, heeft de overheid wel legitimiteit nodig om soms ook moeilijke besluiten te kunnen nemen. Daarvoor moet er vertrouwen zijn in de bestuurders. Is de overheid hier helemaal zelf voor verantwoordelijk? Moeten zij het vertrouwen van de burgers helemaal zelf verdienen? En wie of wat krijgt dat vertrouwen? Zijn dat personen, de instituten of het beleid zelf?
Deel van de oplossing
Mensen hebben de neiging om zich pas over iets uit te spreken als het minder goed gaat. Toch zijn ze in tijden van crisis juist minder geneigd om kritisch te zijn tegenover de overheid. Als de angst regeert, wil men graag dat de overheid de problemen oplost. Het blijven praten over crisis geeft ook een crisisgevoel.
Een oplossing om het vertrouwen terug te krijgen, is zorgen dat mensen het gevoel hebben dat er naar hen geluisterd wordt en dat zij betrokken zijn. Door zich minder paternalistisch op te stellen en meer te aan te sturen op een partnerschap met de burger, wordt de verantwoordelijkheid voor het beleid deels ook bij de burger gelegd. Men zal dan eerder geneigd zijn om samen met de overheid te zoeken naar oplossingen. Burger en overheid worden dan samen deel van de oplossing.
Luister zelf naar de podcast, bijvoorbeeld via Spotify.