Nationaal Netwerk Brede Welvaart: van losse eilandjes naar gezamenlijk netwerk
'Brede welvaart is hip en happening.' Aldus Joks Janssen. Hij wil met het Nationaal Netwerk Brede Welvaart plannen omzetten naar concrete acties. Beleidsmakers, bestuurders, kennisinstellingen en maatschappelijke organisaties gaan de komende twee jaar aan de slag om brede welvaart ook echt happening te maken in Nederland. 'We moeten verder kijken dan het BBP.'
Van eilandjes naar gezamenlijk netwerk
'Brede welvaart gaat ons allemaal aan. Platteland én (rand)stad,' aldus Joks Janssen. Janssen is Professor of Practice Brede welvaart in de regio aan Tilburg University en werkt bij regionaal planbureau Het PON & Telos als onderzoeker en adviseur. Hij is een van de initiatiefnemers van het Nationaal Netwerk Brede Welvaart.
Dit netwerk heeft hij samen met Marijn Molema in het leven geroepen. Molema werkt bij het Fries Sociaal Planbureau en is daarnaast bijzonder hoogleraar regionale ontwikkeling aan de Rijksuniversiteit Groningen. Vanuit deze dubbelrol houden Janssen en Molema zich beiden bezig met hetzelfde thema: het verbeteren van de brede welvaart in de regio. 'Veel regio’s besteedden al aandacht aan dit thema, maar dit gebeurde allemaal op eigen eilandjes. Het doel van het netwerk is om hen bij elkaar te brengen en van elkaar te leren,' vertelt Janssen.
'Het is belangrijk om te weten voor wie je beleid maakt'
Afgelopen maand was de officiële aftrap van het netwerk. De komende twee jaar komen mensen in vijf thematische Community’s of Practices bijeen om met elkaar casussen rondom brede welvaart uit te diepen. De werkgroepen bestaan uit een mix van beleidsmakers, bestuurders, van rijk en regio, kennisinstituten en maatschappelijke organisaties. Afhankelijk van de thema’s gaan de groepjes ook in gesprek met inwoners van Nederland: juist met de mensen waar brede welvaart over gaat.
Dat moet ook, stelt Janssen vast: 'Eén van de thema’s is bijvoorbeeld de ervaren brede welvaart van mensen zelf. De deelnemers die zich over dit thema buigen, denken na over hoe je het perspectief van burgers beter integreert in beleid voor brede welvaart,' vertelt Janssen. Janssen noemt in dit verband het interessante proces van Blik op Eindhoven, dat in 2021 resulteerde in een brede welvaartsagenda voor de stad. In dit traject zijn interactieve bijeenkomsten georganiseerd met Eindhovenaren. Inwoners mochten zelf aangeven, wat voor hen brede welvaart was, en welke prioriteiten gesteld moesten worden. 'Het is belangrijk om te weten voor wie je het beleid maakt en dat je bij de opstelling van een brede welvaartsagenda de burger actief betrekt.' Dit ziet Janssen ook de komende twee jaar graag gebeuren.
Het rijk stelt zich kwetsbaar op
De nadruk in het netwerk ligt vooral op de onderlinge uitwisseling. Uit alle bestuurs- en beleidslagen nemen experts deel aan het netwerk. Kennis met elkaar delen, dat is een van de speerpunten van het netwerk. Gedurende de looptijd van het netwerk worden er dan ook bijeenkomsten georganiseerd waarbij er ruimte is voor het delen van de bevindingen, het bespreken van dilemma’s en daar met elkaar van leren. 'We willen het rijk en de regio dichterbij elkaar brengen. Het is belangrijk dat mensen vanuit het rijk betrokken zijn bij het netwerk. Het rijk is geen aanjager, maar deelnemer en wordt hierdoor dus ook gedwongen kritisch naar zichzelf te kijken. Hierdoor stelt het rijk zich kwetsbaar op en is het echt onderdeel van het proces.' Janssen is blij met de betrokkenheid en ondersteuning van de ministeries van BZK, EZK, LNV en IenW.
'Brede welvaart is ongelijk verdeeld in het land'
'Er kan een breder verhaal verteld worden'
Janssen: 'Brede welvaart gaat in de kern over de kwaliteit van leven. Juist die is voor elke burger anders.' Gezondheid en sociale contacten spelen vaak een belangrijke rol, maar ook inkomen en baanzekerheid.
'Dat laatste, dat is het economische stukje van brede welvaart. Maar brede welvaart gaat net zo zeer over de kwaliteit van voorzieningen in de buurt. Of over een fijne, schone en veilige woonomgeving. De kwaliteit van leven is mede afhankelijk van de kwaliteit van iemands leefomgeving.'
Hoewel overheden niet altijd direct invloed hebben op iemands kwaliteit van leven, kunnen ze via bijvoorbeeld het ruimtelijk- en duurzaamheidsbeleid wel direct de kwaliteit van de leefomgeving beïnvloeden. 'Dus als je het over brede welvaart hebt, vraag je je ook af wat je eraan kan doen om de kwaliteit van iemands leefomgeving te verbeteren,' legt Janssen uit.
De brede welvaart is ongelijk verdeeld over het land, maar is als beleidsvraagstuk voor iedere gemeente in Nederland relevant. 'Toen het begrip een aantal jaar geleden opkwam, viel dat met name in de Noordelijke regio’s goed. Die regio’s zaten in een lastig pakket. Den Haag betitelde hen als krimpregio’s: de toekomst zou weinig florissant zijn.'
Het begrip brede welvaart bood een ander, positief perspectief om over de eigen toekomst na te denken. De Friese paradox is daarvan een mooie voorbeeld: 'Het mag met de Friese economie dan niet altijd even goed gaan, de Friezen zelf ervaren hun kwaliteit van leven als zeer hoog. Zo draagt het brede welvaartsperspectief eraan bij dat er een ander, en daarmee breder, verhaal over de regio kan worden verteld.'
'Welzijnseconomie als alternatief voor brede welvaart'
Brede welvaart als antwoord op systeemverandering
In de nieuwe, lokale coalitieakkoorden heeft bijna een kwart van de Nederlandse gemeenten de verbetering van de brede welvaart benoemd als opgave. De coronacrisis, maar ook de uitdagingen van klimaatverandering hebben hen aangezet om na te denken over een anders vormgegeven economie, een economie, die breder wil kijken dan het opstuwen van welvaart alleen. Janssen ziet brede welvaart als het Nederlandse antwoord op de uitdaging om te bouwen aan een economie die zowel sociaal als ecologisch duurzamer is.
'Misschien is brede welvaart nog niet helemaal de juiste term. In het buitenland wordt ook wel gesproken over “welzijnseconomie.” Terwijl er ook andere concepten in omloop zijn, zoals de Donuteconomie. Hoe dan ook, we moeten samen op zoek naar een nieuwe taal die ons uitnodigt om voorbij het BBP te kijken. Alleen dan kunnen we werken aan een economie die ook het welzijn van mensen en hun leefomgeving kan verbeteren. Hier en nu, maar ook later.'
De energietransitie: technisch én menselijk
De komende jaren staan ons veel grote transities te wachten. Deze dwingen ons om ook langs lijnen van brede welvaart te denken. 'Als we dat goed doen, dan kunnen deze transities bijdragen aan de verbetering van onze brede welvaart. Dat is niet vanzelfsprekend. Bij de energietransitie profiteren nu vooral de hogere inkomens van overheidssubsidie op zonnepanelen en elektrische auto’s. Zo werkt de energietransitie onbedoeld verdere ongelijkheid tussen kansarm en kansrijk in de hand,' legt Janssen uit.
'De kunst zal zijn om de energietransitie sociaal rechtvaardig te maken, zodat iedereen mee kan doen. Dat betekent dat je bij de uitwerking van beleid niet alleen technisch kijkt, maar ook rekening houdt met het wegwerken van achterstanden op het vlak van brede welvaart. Dat kan door slimme combinaties te maken. Een voorbeeld: als een oude stadswijk moet verduurzamen, kan de gemeente met de aannemer afspraken maken om ook een aantal leer- en werkplekken aan te bieden voor mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt. Zo geef je hen de kans om te kijken of dat soort werk – waarvan de vraag alleen maar toeneemt – iets voor hen is én ben je dubbel duurzaam bezig: zowel in sociaal als in economisch opzicht.'
Van indicatoren naar generatoren
'De komende twee jaar staat in het teken van “van ambitie naar actie.” We moeten van brede welvaartsindicatoren naar brede welvaartsgeneratoren. Met het netwerk willen we verkennen hoe we toekomstig beleid in de regio zo kunnen vormgeven dat er ruimte is voor de verbetering van brede welvaart. Wat zijn de generatoren die daaraan bij kunnen dragen?'
Janssen vertelt dat een toegankelijk handboek een van de eerste concrete producten van het netwerk gaat zijn.
'Daarin willen we de do’s en don’t’s voor de beleidspraktijk in kaart brengen. Uit de werkgroepen die de komende jaren gaan plaatsvinden, willen we de belangrijkste lessen voor beleidsmakers opnemen in het handboek. We hopen zo een praktische vertaalslag te maken waar gemeenten, provincies en ambtenaren verder mee kunnen.'
In het besef dat Nederland uit verschillende regio’s bestaat, van (groot)stedelijk- tot plattelandsgebied, gaat het netwerk juist op zoek naar gemeenschappelijke kaders en werkwijzen.
'Echte innovatie begint vaak in de marge, niet in het midden'
'Alle "uithoeken" van Nederland zijn welkom'
'De brede welvaartsopgave zal uiteraard per regio verschillen. Daar moet je oog voor hebben. Tegelijkertijd zullen alle gebieden keuzes moeten maken: op welke aspecten van brede welvaart wil je inzetten? En van welke groepen wil je de brede welvaart verbeteren? We zullen de komende jaren onderzoeken hoe je het best tot zo’n keuze komt en wat daarvoor nodig is. Ook willen we kijken hoe je overheden het beste kunt ondersteunen bij het maken van die keuzes.'
Gemeenten, provincies en rijk gaan echt samenwerken in de regio. Janssen: 'De regiobureaus hebben bij de totstandkoming van het netwerk het voortouw genomen, het rijk sluit aan. Vanuit de gedachte: “it takes two to tango”. Reflectie blijft belangrijk: doen we de dingen niet alleen goed, maar doen we ook nog de ook goede dingen.'
Janssen hoopt dat er de komende tijd nog meer partijen zullen aanhaken. 'Het is niet iets dat in Den Haag gebeurt, integendeel. Echte innovatie begint vaak in de marge, niet in het midden. Alle “uithoeken” van Nederland zijn daarom welkom.'
|
Wil je meer weten over het Nationaal Netwerk Brede Welvaart, een bijeenkomst bijwonen of anderszins betrokken raken? Kijk dan op: www.netwerkbredewelvaart.nl of neem contact op met Joks Janssen via: j.janssen@hetpon-telos.nl. |