iBestuur - 'Misschien niet nog een manifest'
Zorg. Wonen. De energietransitie. Grote maatschappelijke opgaven die we als overheid steeds vaker datagedreven benaderen. Overheid van Nu was aanwezig bij het congres van iBestuur - hét congres over digitalisering bij de overheid. Onze vraag: wat is nodig voor een goede fit tussen interbestuurlijk en datagedreven werken?
De droom van elke rijksambtenaar die met (digitale) informatie bezig is: een congres met meer dan 125 sprekers, 35 sessies en een plenair programma om je te voeden met inspiratie en stof om over na te denken. Allemaal om je werk nog beter te kunnen uitvoeren. Overheid van Nu sloot aan bij – hoe kan het ook anders – een sessie over interbestuurlijke samenwerking op het gebied van datastrategie.
Stimuleren, faciliteren en verbinden
In 2021 is de Interbestuurlijke Datastrategie (IBDS) aangeboden aan de Tweede Kamer. Een resultaat van nauwe samenwerking tussen gemeenten, provincies, waterschappen en het rijk. Gericht op het stimuleren, faciliteren en verbinden van interbestuurlijke samenwerking op het gebied van datagedreven werken.
Want juist omdat de overheid allerlei data gebruikt voor maatschappelijke vraagstukken, is het van belang dat er verantwoord met die gegevens wordt omgegaan. De IBDS identificeert knelpunten in het gebruik van data door overheden en pakt deze aan. Daarbij is aandacht voor wat technisch nodig is en juridisch mag, én voor wat maatschappelijk en ethisch wenselijk is.
Met verschillende projecten willen zij komen tot een:
- Integraal en afgewogen datagebruik door de overheid, waarbij de potentie van data op een verantwoorde manier wordt benut voor maatschappelijke opgaven.
- Opbouw van systeemfuncties of voorzieningen die het makkelijker maken om binnen de overheid datagedreven te werken.
- Waardecreatie in de domeinen, door inzage te bieden in de belangrijkste datatoepassingen per domein.
Kritisch geluid
Uit de IBDS kwam ook de opdracht voort om te komen tot een gedragen Datamanifest voor Nederland. Een gebruikskader met heldere basisprincipes die duidelijkheid en perspectief geven. Maar zit Nederland wel te wachten op een nieuw manifest en gaat het manifest er daadwerkelijk voor zorgen dat we op een verantwoorde manier met data omgaan?
François Vis (ICTU), Nathan Ducastel (VNG), Evelyn Austin (Bits of Freedom), Jeroen van den Hoven (TU Delft) en Cecile Schut (Autoriteit Persoonsgegevens) gingen daar met elkaar over in gesprek. Zij waren kritisch. Zo stelde Austin dat er inmiddels al vele commissies en manifesten op touw zijn gezet om de digitalisering te leiden. Wat maakt dat dít manifest het verschil gaat maken? Vooral omdat de huidige wetgeving soms niet na wordt geleefd.
Van den Hoven is het daar mee eens: ‘Het is goed dat er aandacht is, maar ik ben ook sceptisch. Er is namelijk een gebrek aan vertrouwen.’
Bij Schut roept het ook vragen op, want: ‘moet je met een manifest komen of moet je eerst alles op orde hebben?’
Handelingsverlegenheid is namelijk niet altijd gebaseerd op data. Maar gaat vaak ook over het goed willen afwegen van besluiten. Bijvoorbeeld tussen organisaties of nieuwe technologisch ontwikkelingen. Dat vertraagt.
Geen data maar mensen
Schut is zich er heel bewust van dat als je het over data hebt, het vooral over mensen gaat. Privacy moet dan ook een van de belangrijkste waarden zijn. Zij noemt het voorbeeld van de toeslaggedupeerden. ‘Dan spreken we over een dataset die we hebben. Terwijl dit gaat over mensen de Belastingdienst ként deze mensen. Als er een manifest komt, dan moet er daarin aandacht zijn voor hoe wij omgaan met burgers.’
Vis brengt in dat het ook over ambities gaat. Het duidelijk weten wat je wil om vervolgens stappen te zetten om dat doel te bereiken. ‘Daar moet je de tijd voor nemen.’
Maar tijd vormt ook een ‘probleem’. Tempo is namelijk belangrijk: ideaal zou zijn als de digitale overheid zich net zo snel zou ontwikkelen als de digitale wereld zelf. Maar enkel en alleen op basis van publieke waarden, zoals veiligheid, democratie en transparantie.
Dialoog boven manifest?
Kortom, de behoefte om te komen tot basisprincipes die duidelijkheid en perspectief geven, is er. Behoeften en principes die bovendien bijdragen aan vertrouwen; tussen overheid en burgers en tussen overheden onderling. Het vraagt om een zoektocht naar welke afspraken, waarborgen, standaarden en mogelijk ook voorzieningen nodig zijn om verantwoord datagebruik mogelijk te maken. En daarvoor is het voeren van de dialoog mogelijk nog belangrijker dan het hebben van een Datamanifest als eindproduct.
| Meer weten over de verschillende projecten van de IBDS? Bezoek dan de website van Digitale Overheid. |
Terugkijken?
Het congres terugkijken? Het iBestuurcongres en alle sessies zijn vanaf oktober terug te kijken op de website van iBestuur.