Van varkensstal naar wormboerderij: verticale veehouderij in de Achterhoek

Duurzaam dierlijk eiwit

Op een zonnige dag in mei staat het erf van Winsect er vrolijk bij: een witte partytent, foodtrucks aan de zijkant en een grote groep genodigden. De een met een bekertje koffie of thee, de ander in de rij voor een naambadge. 

Stichting Biomassa heeft het symposium “Achterhoekse circulaire landbouw” georganiseerd, om het eigen jubileum en de opening van meelwormboerderij Winsect te vieren.
 

Stichting Biomassa is de initiatiefnemer van de pilot Kunstmestvrije Achterhoek, waarover we eerder schreven. Alle regioverhalen uit de Achterhoek vind je ook op Overheid van Nu.

De zon schijnt, een lintje wordt doorgeknipt, alle deelnemers van het symposium krijgen een rondleiding door de meelwormboerderij, die is gebouwd is in de oude varkensstallen. 

Maar voordat het zover is, legt medeoprichter Eelco Haaring het concept van Winsect uit.

Insectenproductie is nodig, vertelt hij, omdat het een duurzame manier is om dierlijk eiwit te produceren. Je hebt namelijk minder landoppervlak nodig om insecten te houden en je kunt ze reststromen voeren. Ze stoten daarom weinig broeikasgassen en stikstof uit.

Horizontale veeteelt in varkensstallen

Toch was meelwormkweek eerder nauwelijks rendabel. De productiekosten zijn hoog omdat meelwormen kweken vrij arbeidsintensief is. 

Daar hebben ze iets op bedacht bij Winsect. ‘Normaal gesproken worden meelwormen in bakken gekweekt, maar het is bewerkelijk om de wormen in die bakken telkens te voeren, te laten drinken en ze er vervolgens uit te halen als je ze wil oogsten’, aldus Haaring. 

Daarom werkt Winsect als eerste bedrijf ter wereld met automatische banden. Op de banden worden hoopjes voer neergelegd, waar de meelwormen zichzelf mee voeden. Boven de banden hangen vernevelaars, die eens in de zoveel tijd water sproeien, om de meelwormen te voorzien van vocht. Aan het einde van de kweekperiode worden de banden afgedraaid, zo worden de meelwormen makkelijk geoogst. 

Zelf zien én proeven

Na Haarings presentatie mag het publiek het proces met eigen ogen zien: de duizenden krioelende meelwormen wekken zowel weerzin als sympathie op. Aandoenlijk is het om te zien hoe ze reageren op het vocht van de vernevelaar: ze steken hun kopje in de lucht, waardoor ze lijken op een hossende meute mensen op een zomers festival. In de oude varkensstallen waarin we lopen, zien we verticale landbouw: verschillende banden met duizenden meelwormen zijn boven elkaar geplaatst.  

Het tien minuten afdraaien van de lopende banden van Winsect staat gelijk aan vierhonderd kratten meelwormen. De automatisering houdt de arbeids- en productiekosten laag. Wat er vervolgens met de wormen gebeurt? 

Dat kunnen de symposiumbezoekers zelf proeven. Na de rondleiding staan de foodtrucks klaar met meelworm-, vega- en rundvleesburgers. 
De meelwormen worden ook verwerkt tot eiwitpoeders en meststoffen. Winsect onderzoekt bovendien met een Twents viskweekbedrijf of meelwormen een duurzaam, lokaal geteeld alternatief kunnen vormen om soja in visvoer te vervangen.

Behoorlijk investeren 

Maar hoe beland je eigenlijk in de meelwormkweek?

De familie Haaring, die met hun bedrijf Dorset machines bouwt voor de agrarische sector, werd in 2011 benaderd om bij te dragen aan een wetenschappelijk onderzoek over vliegen. Daar deden ze hun eerste ervaring op met insectenkweek. 

Vandaar dat een lokale kippenboer de familie in 2019 benaderde. Hij was gestopt met zijn kippen en had zich verdiept in wat hij wilde doen met zijn mestbanden, die eerder de kippenmest de stal uitvoerden. De familie Haaring hielp hem met de opzet van de meelwormkweek, maar hij stopte er na driekwart jaar mee. 

Haaring: ‘Je moet behoorlijk investeren in apparatuur om zoiets goed draaiende te krijgen. De kippenmestbanden moesten worden omgebouwd en geschikt gemaakt voor de meelwormkweek.’

Toch had de pluimveehouder de familie geïnspireerd. Haaring: ‘Nog voordat de pluimveehouder was gestopt, besloten wij om de leegstaande, oude varkensstal naast het huis van mijn ouders, te gebruiken voor meelwormkweek. Dat was handiger, want wij hoefden geen kippenmestbanden te verbouwen en konden het dus gelijk goed doen.’

Waren ze niet bang tegen hetzelfde knelpunt aan te lopen als de kippenboer? Haaring lacht. ‘Wij geloofden wel dat het iets ging worden. Maar het was nog steeds een behoorlijk risico.’

Regio Deal Achterhoek

In het najaar 2020 begon de familie Haaring met bouwen, in de zomer van 2021 kwamen de eerste wormen naar de boerderij. 

De Regio Deal Achterhoek hielp om de boerderij zo snel van de grond te krijgen. ‘Met Dorset deden we mee met de pilot Kunstmestvrije Achterhoek. Via die weg zijn we in gesprek gegaan met Achterhoek ambassadeurs. We vroegen aan hen of we ons project zouden kunnen indienen om een financiële bijdrage vanuit de Regio Deal te krijgen. Toen bleek dat dit project aansluit bij meerdere doelen; zowel de circulaire landbouw als het hergebruik van agrarische gebouwen.’

De impact van die financiering was groot. Haaring: ‘Zo’n project is heel kapitaalintensief, je hebt heel veel duur materiaal en uren nodig om dit te ontwikkelen. Denk aan klimaatregulering, banden, zeven, voerstromen, sensoren, besturing. Er zijn een stuk of vijftien facetten aan deze ontwikkeling, die moet je allemaal tackelen. De besturingskast van de stal is niet voor niks acht meter lang.’

‘Als je beperkt zit in je middelen, geef je het eerder op. Het zou best kunnen dat we zonder de medefinanciering van de Regio Deal nu gestopt waren.’

Elkaar begrijpen en helpen

‘Je weet van tevoren niet wat het kost, wat eruit gaat komen en hoelang het gaat duren. Daarom wilden we de boerderij eerst uit eigen zak financieren, met subsidieaanvragen moet je meestal laten zien wat je gaat doen, met welk resultaat. Dat kon niet bij dit project. Pas als je iets maakt, kom je erachter wat de uitdagingen zijn.’ Een meer traditionele subsidieaanvraag paste minder bij Haaring, hij kon meer steun gebruiken.

Hoe is de Regio Deal dan anders dan de reguliere subsidieaanvragen? Haaring: ‘Bij de Regio Deal hebben naast overheden ook ondernemers via de thematafels en Achterhoek Board een stem in de besluitvorming, dat is cruciaal geweest. Ondernemers stonden vooral achter ons initiatief, die zagen het belang van deze ontwikkeling in onze regio in. Ik denk dat zij beter doorhebben wat je terugkrijgt als je deze ontwikkeling doet, omdat ze een eigen bedrijf hebben en kunnen zien hoe dingen samenhangen.’ 

Haaring heeft ook veel gehad aan Achterhoek ambassadeurs. ‘Zij hebben een meer positieve insteek dan gebruikelijk. Zij kijken niet alleen naar of je wel aan de regels voldoet, ze helpen je om je aanvraag zo goed mogelijk te maken. Ik weet niet of het in de naam zit, maar ze zijn echt meer ambassadeurs en adviseurs, dan controleurs. Die insteek is heel helpend.’

Achterhoek ambassadeurs 

Aleid Diepeveen, programmaregisseur Circulaire Economie & Energietransitie bij Achterhoek ambassadeurs, beaamt dat. ‘Wij staan voor regionale samenwerking: ondernemers, maatschappelijke organisaties en overheden (drie O’s) werken samen aan de opgaven. Dat gebeurt hier dus op bestuurlijk niveau in een Raad, Board en zes Thematafels.’ 

De uitvoeringsorganisatie wordt grotendeels gefinancierd door zeven Achterhoekse gemeenten. ‘Gemeenten zien het belang in van regionale samenwerking, daarom is de samenwerkingsvorm in 2018 vernieuwend vormgegeven’ , vertelt ze. De huidige samenwerking ‘8RHK ambassadeurs’ gaat al zeker dertien jaar terug, de Achterhoek  al lang de noodzaak kent van samenwerking tussen alle relevante spelers in de regio.

Ze benadrukt ook dat zij geen verlengstuk van de overheid is. ‘Officieel gezien ben ik een ambtenaar, maar ik zie mezelf eerder als ambassadeur voor de Achterhoek’, aldus Diepeveen. Ze ziet het als haar taak om niet alleen mee te denken over subsidieaanvragen, maar ook om verder te helpen waar nodig.

Bijvoorbeeld door het netwerk van de organisatie in te zetten om iets onder de aandacht te brengen. Of om beperkingen weg te nemen, of randvoorwaarden te verbeteren.

‘Als er een aanvraag komt, zoeken we samen naar de regionale impact. De potentie van Winsect is het verduurzamen van de voedselketen. De Achterhoek kent een grote hoeveelheid melkveehouders, zo boor je een nieuw verdienmodel aan en bied je hun toekomstperspectief.’

Vliegwiel 

Ted Kok, wethouder van de gemeente Aalten, loopt ook op de opening rond. Als lid van de Achterhoek Board heeft hij de financiering vanuit de Regio Deal goedgekeurd. 

Daarnaast was hij als wethouder betrokken bij de meelwormboerderij. Maar daar heeft hij niet veel aan hoeven doen, verzekert Kok. ‘De boerderij paste bij het bestemmingsplan en de regelgeving.’ De varkensstal was al een agrarische bestemming en meelwormen stoten veel minder uit dan varkens.

‘Het is mooi dat de Regio Deal als vliegwiel dient voor zulke mooie plannen’, voegt hij toe.

Kok ziet dezelfde potentie als Diepeveen: ‘Dit is interessant voor andere boerenbedrijven met minder toekomst.’

Kok ziet zijn rol als wethouder daarin als aanjager en degene die uiteindelijk het ruimtelijke besluit neemt. En om te lobbyen richting het rijk, om wetgeving mogelijk te maken. 

‘Dat ene plaatje in de presentatie van Eelco [Haaring, red.] vond ik interessant’, zegt hij. Op het plaatje staan verschillende meelwormboerderijen, die hun oogst gezamenlijk naar één boerderij in de omgeving sturen, die de meelwormen verwerkt. 

Haaring: ‘Het idee daarachter is dat je momenteel een heleboel boeren hebt die insecten erbij doen. Omdat ze denken dat het voor de toekomst misschien interessant is. Maar als je wilt dat insecten echt relevant worden, heb je schaal nodig. Om interessant te zijn voor een partij als Royal Canin, moet je minimaal acht ton meelwormen per week kunnen leveren.’ 

‘Wij komen nu op vier ton per week uit. Als je dat maal vijf hebt, word je interessant voor een pet food fabrikant. Met onze boerderij willen we laten zien dat je op boerderijschaal kan produceren voor pet food of human food, als je samenwerkt.’

Volgende maand publiceert Overheid van Nu een verhaal over de Regio Deal Achterhoek. Daarin komt de verhouding tussen de Achterhoek Raad en de Achterhoek Board uitgebreider aan bod.