Kijktip: Oprotten uit Giethoorn – omgaan met racisme, discriminatie en overlast

Artikel | 20-05-2022 | 10:29

Handleidingen beschikbaar

De casus in Giethoorn is (helaas) geen unicum in Nederland. In 2007 werd in het Brabantse Waspik (gemeente Waalwijk) een Liberiaans gezin anderhalf jaar lang racistisch bejegend door een groep jongeren. Dit liep zo hoog op dat het gezin het Brabantse dorp ontvluchtte. In de jaren daarvoor, zo bleek later, waren ook twee Ethiopische vrouwen, een Somalische vluchtelinge en haar baby, en een Congolese vrouw en haar drie kinderen weggepest uit de gemeente.

FORUM, instituut voor multiculturele ontwikkeling, deed onderzoek naar de gebeurtenissen in Waspik en wat daarvan geleerd kon worden. In dat rapport uit 2008, ‘Racistische overlast in Waspik’, staan ‘lessen en adviezen voor gemeenten die racistische overlast in de kiem willen smoren’. Op basis daarvan zijn er verschillende praktische handreikingen verschenen voor (onder meer) gemeenten om met overlast met een racistisch karakter om te gaan.

Een voorbeeld is de handleiding ‘Bouwstenen voor sociale stabiliteit’, eveneens geschreven door FORUM uit 2011 – waarin ook de casus Waspik aan de orde komt. Ook ontwikkelden zij een Handboek Sociaal Calamiteiten Plan in samenwerking met de gemeente Weert en Capgemini. 

Één van die adviezen uit het rapport over de gebeurtenissen in Waspik is het belang dat de gemeente regiehouder is (zie hieronder) om effectief op te kunnen treden. 

Anti-discriminatievoorziening verplicht Elke gemeente in Nederland moet een anti-discriminatievoorziening hebben. Dat staat in de Wet Gemeentelijke Antidiscriminatievoorzieningen. Deze voorziening moet onafhankelijke bijstand verlenen aan personen bij de afwikkeling van hun klachten over ongelijke behandeling of discriminatie en deze klachten registreren. In veel Nederlandse gemeenten is dit op regionaal niveau geregeld, er is dan één voorziening die meerdere gemeenten ondersteunt. In Overijssel, waar Giethoorn ligt, is dat Vizier Oost. Ook zij komen aan het woord in de documentaire. Zij zorgen ervoor dat er alsnog aangifte kan worden gedaan, maar kunnen niet voorkomen dat het onderzoek na twee weken stopt wegens gebrek aan bewijs.

Gemeente als regiehouder en verbinder

De moeder van Yusuf vraagt de gemeente Steenwijkerland, waar Giethoorn onder valt, om hulp. Ze hoort niets terug. In een schriftelijke reactie op vragen van Zembla geeft de gemeente aan dat de politie, jeugd- en buurtwerkers de signalen van de familie oppakken. Zij houdt zich verder afzijdig. 

Op die houding is volgens de betrokkenen en geïnterviewden in de uitzending veel af te dingen. Hoewel de gemeente inderdaad beperkt is in wat zij praktisch kan betekenen, is er wel degelijk een rol weggelegd voor de gemeente als regiehouder. Oftewel: een gemeente in een situatie zoals die in Giethoorn moet meer doen dan alleen faciliteren. 

Of, zoals Zembla het omschrijft in haar verzoek om wederhoor aan de gemeente Steenwijkerland: ‘De gemeente dient een ‘regisseur’ aan te stellen. […] De regisseur zorgt ervoor dat alle partijen focussen op het stoppen van de (discriminerende) overlast, bewaakt de doorlooptijd en het bereiken van het voorgenomen resultaat. Voorop staat het belang van de gedupeerde, waar de regisseur gesprekken mee voert.’

Kortom: de gemeente is een belangrijke spil in de samenwerking tussen de betrokken partijen. Het kan immers de urgentie van het probleem benadrukken en de verbinder zijn tussen partijen die elk onderdeel zijn van de oplossing: slachtoffers en daders (veelal inwoners van de eigen gemeente), politie, de anti-discriminatievoorziening, en eventueel zorg- of onderwijsinstellingen.

Communicatie en betrokkenheid cruciaal

Als er maatschappelijke spanningen zijn, is zorgvuldige communicatie cruciaal. Zorgvuldige communicatie kan (verdere) escalatie zoveel mogelijk voorkomen.

Onderdeel daarvan is het voeren van gesprekken met betrokkenen. Of, zoals het FORUM-rapport het beschrijft: ‘intensief tweerichtingsverkeer tussen overheid en burger vanuit een gelijkwaardige positie’. Zelfs als je niets kan doen, is het uiten van bezorgdheid, laten zien van betrokkenheid en het actief op de hoogte houden over het verloop van de melding of het onderzoek van groot belang. Een burgemeester kan zich in het openbaar uitspreken over gebeurtenissen en daarmee zowel betrokkenheid tonen als gezag laten gelden, bijvoorbeeld. 

In het geval van Yusuf en zijn moeder bleef het stil vanuit de gemeente, die ervoor koos om het contact via de wijkagent te laten verlopen. De stilte maakt dat de familie zich in de steek gelaten voelt door hun gemeente, die zou moeten zorgen dat Giethoorn ook voor hen een veilige en fijne plek is om te wonen. In reactie op de uitzending van Zembla laat de gemeente weten dat een gesprek met de burgemeester tot de mogelijkheden behoort. 

‘Onze deur stond en staat open’, besluit de gemeente haar reactie. 

Aangifte doen van discriminatie mag niet worden geweigerd Yusuf’s moeder doet in totaal vier keer aangifte. Ze wil naast de vernieling ook aangifte doen van discriminatie. Het is voor haar duidelijk dat het geweld – verbaal en fysiek – op hen gericht is, omdat ze van Turkse afkomst zijn. Aangifte doen van discriminatie kan echter niet, wordt haar verteld. De agent die de aangifte opneemt vindt dat er alleen sprake is van overlast.  Maar, zo blijkt als Zembla navraag doet: de politie mag helemaal niet weigeren als iemand aangifte wil doen van discriminatie. Die aangifte moet worden opgenomen, tenzij hierover andere afspraken zijn gemaakt met het Openbaar Ministerie, dat is vastgelegd in de Aanwijzing Discriminatie. Bovendien is het niet aan de politie om te bepalen of er sprake is van strafbare discriminatie en of vervolging volgt, dat doet het Openbaar Ministerie, legt Peter Rodrigues (hoogleraar immigratierecht Universiteit Leiden) uit. De aanwijzing is in 2019 geüpdatet. Dat was hard nodig, vertelt Cyriel Triesscheijn, oud-directeur van antidiscriminatiebureau RADAR in de uitzending. Veel discriminatiezaken sneuvelden omdat ze niet als zodanig werden herkend.