Regio Foodvalley: voedingsbodem voor innovatie en samenwerking
De schrale grond en het harde boerenbestaan in de vallei tussen Heuvelrug en Veluwe zorgen van oudsher voor innovaties op het gebied van landbouw en voeding. Acht Gelderse en Utrechtse gemeenten bouwen, samen met twee provincies, ondernemers, onderwijs- en kennisinstellingen, als Regio Foodvalley verder op deze geschiedenis. René Verhulst, burgemeester van Ede, is voorzitter van de Stuurgroep van de Regio Deal Foodvalley: ‘Wij willen een gidsregio zijn voor landbouw en voeding, nu en in 2050.’
• De Regio Deal Foodvalley vloeide in 2018 voort uit een lange geschiedenis van innovatie in de landbouw en voedselsector. De regio heeft veel kennis en praktijkervaring met diverse soorten landbouw en voedselverwerking. • De Regio Deal Foodvalley richt zich op een regionale en integrale aanpak om de transitie naar een duurzaam en gezond voedselsysteem te versnellen en de daaraan gekoppelde economische kansen te benutten. • De Regio Deal is ondertekend door vijf ministeries, de provincies Utrecht en Gelderland, het waterschap Vallei en Veluwe, de belangenbehartiger voor de agrarische sector LTO Noord, en door de regio namens de eerdergenoemde acht gemeenten. Daarnaast zijn er twee universiteiten, hogescholen, ziekenhuizen en nog diverse partners in de uitvoering aangesloten. |
Raatakkers uit de IJzertijd
‘Om de Regio Foodvalley beter te begrijpen moeten we eerst 3000 jaar terug de geschiedenis in’, stelt Verhulst. ‘Als hier een schop de grond in gaat, vind je geen Romeinse overblijfselen of een kasteel, dan stuit je op restanten van boerderijen en waterputten. In de IJzertijd stonden hier de eerste boerderijen van Nederland.’
Een geschiedenis waar ze in de regio trots op zijn. Dat hoor je duidelijk aan Verhulst. ‘Zeeland, Noord- en Zuid-Holland stonden toentertijd nog onder water. Doordat dit gebied hoger lag, zat je op de grens van land en water. Daar begonnen de eerste boeren, met kleine raatakkertjes. Het was schrale grond, een hard bestaan voor de boeren.’
‘Arm maakt creatief’, gaat Verhulst verder. ‘De boeren moesten in de loop der tijd op zoek naar andere mogelijkheden. Sommige boeren begonnen bijvoorbeeld een jamfabriekje, of ontwikkelden andere manieren om voedsel te verwerken en langer houdbaar te maken.’
De schrale grond bleek een vruchtbare voedingsbodem voor het innovatieve karakter van de regio anno nu.
Arm maakt creatief - de boeren moesten op zoek naar andere mogelijkheden
Een sterk gemeenschappelijk belang
Terug naar de 21ste eeuw. In 2010 besloten de acht gemeenten Barneveld, Ede, Nijkerk, Rhenen, Renswoude, Scherpenzeel, Veenendaal en Wageningen - tezamen ongeveer 300.000 inwoners - de handen ineen te slaan door middel van een Gemeenschappelijke Regeling.
‘We realiseerden ons dat er een sterk gemeenschappelijk belang is’, licht Verhulst toe. ‘En dat is om van dit gebied een Europese topregio te maken op het gebied van kennis en innovatie in de agrarische foodsector.’
Verhulst: ‘De samenwerking richt zich op economie, werkgelegenheid, ruimtelijke ontwikkeling, wonen en mobiliteit. Hierbij wordt vanaf het begin nauw opgetrokken met ondernemers en het onderwijs.’
Met de ondertekening van de Gemeenschappelijke Regeling ontstond ook de naam Regio Foodvalley. ‘De keuze voor de naam was snel gemaakt’, vertelt Verhulst. ‘Deze regio ligt in een vallei, en voeding en landbouw zijn wat ons verbindt.’
‘We willen van dit gebied een Europese topregio maken’
De weg naar de Regio Deal
Er lag dus een gezamenlijke ambitie en visie vanuit de regiogemeenten. ´In 2017 besloot Kabinet-Rutte III om de regionale brede welvaart te versterken, door middel van samenwerking tussen rijk en regio. Hiervoor is toen het instrument Regio Deal opgezet´, aldus Mariken Fellinger.
Fellinger is programmamanager voor de Regio Deal Foodvalley. Zij is verantwoordelijk voor de uitvoering en ziet erop toe dat er verantwoording wordt afgelegd aan alle partners die de deal hebben ondertekend.
‘Vanuit de kracht van de regio en de opgaven rond voedsel, landbouw en innovatie, hebben we de partners samengebracht om zo een goed voorstel neer te leggen´, vertelt Fellinger.
Met succes. Foodvalley werd geselecteerd voor cofinanciering vanuit het rijk. De partijen die samen die de Regio Deal ondertekenden ontvingen een totaalbedrag van € 73,62 miljoen. Namens alle partijen is er een kassier aangesteld die het geld beheert.
Een heleboel partners
De Regio Deal Foodvalley is ondertekend door vijf ministeries, de provincies Utrecht en Gelderland, het waterschap Vallei en Veluwe, de belangenbehartiger voor de agrarische sector LTO Noord en door de regio namens de eerdergenoemde acht gemeenten.
Fellinger: ‘Daarnaast is er een letter of support, ondertekend door Universiteit Utrecht, Universiteit Wageningen en VNO-NCW. In de uitvoering zijn er nog consortia aangesloten, zoals een aantal hogescholen en ziekenhuizen. En dan heb ik het nog niet over de samenwerkingen die niet zijn vastgelegd, maar wel een belangrijke rol spelen in de uitvoering. Zoals met agrariërs, bedrijven en ondernemers, huisartsen, diëtisten en fysiotherapeuten.’
‘Dit laat ook de sterke connectie tussen praktijk en wetenschap zien’, aldus Fellinger. ‘Het is niet voor niets dat de landbouwuniversiteit in Wageningen is gevestigd. Praktijkervaring met diverse soorten landbouw en wetenschappelijke onderbouwing liggen hier dichtbij elkaar.'
‘Het World Food Center (WFC) heeft ook een prominente plek in de Regio Deal’, licht Verhulst toe. ‘Er komt daar een experience, een publieksattractie, waarbij ook de praktijk en wetenschap gecombineerd worden. In het WFC kunnen mensen de wereld, die verscholen gaat achter ons dagelijks eten, beleven. Dit moet een uithangbord voor de regio worden.’
‘Alle partijen hebben nog steeds vertrouwen in het gemeenschappelijke doel - nu ik dit zo uitspreek, besef ik dat dit misschien best bijzonder is’
Een goed begin is het halve werk
Investeren in een goede basis, zorgen dat de governance op orde is - dat willen Fellinger en Verhulst meegeven aan andere interbestuurlijke samenwerkingen. ‘Gooi meteen alle kaarten op tafel. Doordat partijen vanaf het begin hun eigen belangen bespreekbaar maken, loop je daar later niet tegenaan, zegt Verhulst. ‘Kijk ook naar wat al goed loopt, daar kan op verder gebouwd worden in plaats van geheel opnieuw te beginnen.’
Investeren in een goede samenwerking is hierbij heel belangrijk. ‘Het kost veel tijd, maar een goed begin is het halve werk’, blikt Fellinger terug. ‘Daar profiteren wij nog steeds van. Die samenwerking is nu al de oogst van de Regio Deal.’
Met alle kaarten op tafel kwamen de partners tot drie sporen: transitie landbouw, voeding en gezondheid, en kennis en innovatie.
Gezamenlijke doelen werden aan de hand van de drie sporen opgesteld. Zoals het reduceren van fijnstof en ammoniak. De veehouderij is sterk vertegenwoordigd in de regio – dat zorgt voor hoge concentraties in de lucht. In samenwerking met praktijk en wetenschap kan er onderzoek gedaan worden naar oplossingen. In een proeftuin met meer dan 70 boerenbedrijven worden er innovaties getest om emissie van stikstof en fijnstof te verminderen. Verhulst: ‘Een voorbeeld hiervan is het ontwikkelen van een stalvloer die ammoniak beperkt. Praktijk en wetenschap hebben elkaar nodig om tot een goed en werkbaar resultaat te komen. Daarbij helpt de Regio Deal.’
Andere resultaten van de samenwerking tussen de partijen zijn bijvoorbeeld een onderzoek naar de effecten van een plantaardig dieet op de vitaliteit van ouderen of het gezamenlijk streven naar het gezonder en duurzamer maken van restaurantmenu’s, hieraan doen meer dan 35 restaurants mee.
Het uitwerken van deze grote lijnen is belangrijk als houvast, maar de mogelijkheid tot flexibiliteit is wellicht nog belangrijker. ‘In het regeerakkoord van 2018 werd stikstof nog helemaal niet genoemd’, vertelt Verhulst. ‘Dat is nu bijna niet meer voor te stellen, stikstof is de laatste tijd zoveel in het nieuws. Als samenwerkingsverband moeten wij hierop in kunnen spelen en bijsturen.’
Dat lijkt goed te werken. ‘Alle partijen hebben nog steeds vertrouwen in het gemeenschappelijke doel’, stelt Verhulst. ‘Nu ik dit zo uitspreek, besef ik dat dit misschien best bijzonder is.’
Verschillende talen
De Regio Deal was oorspronkelijk voor een periode van vier jaar. Met enige moeite heeft het programma daar nu een extra half jaar bijgekregen. ‘Het gaat uiteindelijk om het behalen van de doelen die we gezamenlijk hebben opgesteld. Het is niet vrijblijvend’, vindt Verhulst. ‘Dat zorgt ervoor dat we elkaar scherp houden en niet afdwalen van de doelstellingen.’
Hierbij moet er oog zijn voor de belangen van alle partners. Verhulst: ‘Neem als voorbeeld de fijnstoffilters die in kippenstallen worden gebruikt. Als de wetenschappers een geweldig wetenschappelijk onderbouwd filter hebben ontwikkeld, maar dit filter is ontzettend duur, dan hebben de ondernemers er alsnog niets aan. Maar tegelijkertijd heb je ook niets aan een spotgoedkoop filter, dat niet werkt tegen fijnstof. Regio Deal Foodvalley vormt de schakel tussen alle partijen.’
Dat vergt een continu gesprek, merkt Fellinger. ‘Als programmamanager ben ik soms net een tolk, om die verschillende talen van wetenschap, beleidsmakers, ondernemers en producenten met elkaar te verbinden.’
‘Als programmamanager ben ik soms net een tolk, om die verschillende talen van wetenschap, beleidsmakers, ondernemers en producenten met elkaar te verbinden’
Een raatakkertje naast een laboratorium
Regio Foodvalley in 2050, hoe gaat dat er uitzien? Verhulst: ‘Ik denk dat we dan voor een deel de raatakkertjes en boerderijen uit de IJzertijd weer terug hebben. Voor het biologische karakter van de regio, en om te laten zien hoe we vroeger boerden.’
‘Maar daarnaast staat dan een gloednieuw laboratorium, waarin gezonde eiwitten en vleesvervangers worden geproduceerd, of sprinkhanen voor consumptie’, ziet Verhulst voor zich. ‘Ik denk dat we dan heel ver zijn met de wetenschap, dat landbouw nauwelijks nog vervuilt’.
‘En Regio Foodvalley zal daarin dan een gidsregio zijn, met gezonde inwoners’, vult Fellinger aan. ‘We hebben tegen 2050 laten zien dat op een innovatieve manier met landbouw bezig zijn, zeker bestaansrecht heeft.’
Daarvoor moeten er nu eerst stappen dichterbij in de toekomst genomen worden. ‘We gaan voor een Regio Deal 2’, stelt Verhulst. ‘De basis ligt al klaar. Daar gaan we op voortbouwen, in deze regio.’
‘In 2050 bestaat er bijna geen vervuilende landbouw meer en eten we sprinkhanen’