Loenen Energie Neutraal: ‘Met 2 ton hebben we 2 miljoen aan private investeringen gerealiseerd!’
Een groep enthousiaste, kundige vrijwilligers die de energietransitie aanpakt en die gesteund wordt door buurtbewoners. Het klinkt te mooi om waar te zijn, maar in Loenen zijn zulke dromen geen bedrog. Vrijwilligersinitiatieven kunnen een heel belangrijke bijdrage leveren in het oplossen van grote maatschappelijke opgaven. ‘We hebben een zonnedak van 2404 zonnepanelen gerealiseerd, goed om 300 huishoudens van stroom te voorzien. En ook nog eens 100 procent gefinancierd door de lokale bevolking!’
In 1 minuut:
|
Op een weekenddag in 2013 fietst Reinder Groenhof, de (voormalig) voorzitter van de dorpsraad van Loenen, langs het huis van André Zeijseink. De mannen kennen elkaar al zo’n vijftig jaar, maar Groenhof komt niet zomaar buurten.
Twintig jaar werkte Zeijseink bij het wereldwijd opererende energieadviesbureau KEMA. Hij leerde er de energietransitie vanbinnen en -buiten kennen. Na de overname van het bureau door DNV nam Zeijseink een sabbatical.
‘Wil jij dit niet oppakken? Je hebt kennis van zaken en tijd.’ De gemeente Apeldoorn had net de wedstrijd Energieke Dorpen uitgeschreven. Twee ton was er te winnen voor het dorp dat het meest overtuigende plan indiende voor een versnelling in de energietransitie.
Zeijseink zal erover nadenken, vertelt hij Groenhof. Er wordt een gevarieerd dorpsteam samengesteld en niet veel later ligt er een plan.
Revolverend fonds: van twee ton naar twee miljoen
Zeijseink: ‘Twee ton lijkt veel geld, maar in de context van de energietransitie is het een druppel op een gloeiende plaat. Hoe konden we daar nu een goed plan voor verzinnen met een langetermijnvisie?’
Hij wist dat huiseigenaren met name moeite hadden met de initiële investering die zonnepanelen en isolatie vereisen. Zo ontstond het idee voor een revolverend fonds.
Wie isolatiemaatregelen wil treffen of zonnepanelen en warmtepompen wil kopen, krijgt een financiering van het fonds. Gedurende een periode van drie tot vijf jaar wordt door de deelnemer een groot deel (80-85%), via de gerealiseerde besparingen, teruggestort in het fonds, waarmee nieuwe duurzame investeringen gefinancierd kunnen worden.
‘Het is geweldig als je als dorp zo’n som geld naar je toe kunt trekken.’
Winst
De finale van de wedstrijd Energie Dorpen trok honderd Loenenaren en gemiddeld drie inwoners van de andere dorpen. Loenen won.
Theo van Es, adviseur energietransitie bij de gemeente Apeldoorn, weet het nog goed. ‘De goede berekeningen, de langetermijnvisie en de kundigheid van de professionals die meeschreven aan het plan gaven de doorslag.’ Begrijpelijk dat er zo’n gevoel van trots en betrokkenheid was bij de wedstrijd onder Loenenaren, vindt hij. ‘Het is geweldig als je als dorp zo’n som geld naar je toe kunt trekken.’
Die prijsuitreiking is nu acht jaar geleden. Zeijseink: ‘Het idee is heel erg aangeslagen. We hebben nog steeds de helft van het prijzengeld over. Daarmee hebben we veel voor elkaar gekregen in het dorp: we gaan nu richting de twee miljoen aan investeringen!’
Participatief gefinancierd zonnedak
Om het prijzengeld te kunnen ontvangen, richtte het dorpsteam een stichting op. Zeijseink werd voorzitter, vond andere bestuursleden en een raad van toezicht. Samen beheren ze het fonds Loenen Energie Neutraal (LEN). Toen LEN eenmaal liep, zijn ook de stichting Duurzame Projecten Loenen (DPL) opgericht voor het ontwikkelen van innovatieve projecten en de energiecoöperatie Loenen U.A. voor grotere, coöperatieve energieprojecten.
Vanuit de DPL werd de DE-centrale opgezet. Dat is een slim energiemanagementsysteem, waarbij vraag en aanbod van stroom in Loenen bij elkaar gebracht wordt. ‘Als je alle daken vol legt met zonnepanelen, heb je in de zomer veel te veel stroom en in de winter veel te weinig,’ vertelt Zeijseink. Van Es begint te stralen als hij erover vertelt. ‘Je beperkt met een slim systeem het inschakelen van extra energie als er een tekort is, en je voorkomt piekbelasting in het elektriciteitsnet. Dat dient de energietransitie en het is geld waard.’
DPL vroeg hiervoor subsidie aan in Europa. De gemeente Apeldoorn deed eraan mee en legde ook geld in. ‘Wij hebben het opgestart, zij hebben het vervolgens opgepakt,’ vertelt Zeijseink. ‘Met dit project is een vervolgtraject ontwikkeld, waaronder de energiecoöperatie en een zonnedak van 2404 zonnepanelen, goed om 300 huishoudens van stroom te voorzien. En ook nog eens 100 procent gefinancierd door en dus in eigendom van de lokale bevolking!’
‘We hebben enorm ons nek uitgestoken’
Faciliteren vs. belemmeren
Zeijseink omschrijft de samenwerking met de gemeente als prettig. Als voorbeeld haalt hij de Taskforce Zonne-energie van de gemeente aan. Zij hebben vooronderzoek gefinancierd of het dak van Distributie Centrum Thomassen de last van alle 2404 zonnepanelen zou kunnen dragen. ‘Dat was heel fijn, want als het niet blijkt te kunnen heb je als vrijwilligers al een paar duizend euro uitgegeven aan zo’n onderzoek.’
Toch zijn er ook genoeg strubbelingen geweest. ‘Dan zag je vrijwilligers die lekker aan de slag waren en ambtenaren die de dingen niet op orde hadden. Dat kan enorm schuren,’ vertelt Zeijseink. ‘We hebben als bestuur echt weleens overwogen om ermee te stoppen.’
‘Uiteindelijk hebben wij het risico genomen’
Zeijseink blikt terug: ‘Deelnemers die zonnepanelen willen plaatsen, kunnen een teruggave van btw ontvangen. Dan wil je voorkomen dat de Belastingdienst dit weigert, omdat zij zeggen “jij hebt dit niet betaald, LEN heeft dit (deels) betaald.” Daarom informeerden we bij de Belastingdienst over onze oplossing om een factuur te laten sturen aan LEN, ter attentie van de participant.
‘De belastingdienst zei: “Als de gemeente Apeldoorn akkoord is, zijn wij akkoord.” De gemeente zei precies hetzelfde, maar dan andersom. We hebben het ook bij de EU nagevraagd maar daarvan heb ik tot op de dag van vandaag geen antwoord ontvangen.’
Uiteindelijk heeft LEN het risico genomen. ‘Het is goed gegaan, maar als mensen hun belasting niet terug hadden gekregen, was het een debacle van hier tot Tokyo geweest. Dan waren deelnemers duurder uit geweest dan als ze volledig zelf hadden geïnvesteerd.’
Zeijseink concludeert: ‘We hebben enorm ons nek uitgestoken. Geen enkele ambtelijke organisatie heeft ons verteld hoe het precies zat en hoe we het moesten doen, terwijl zij hiervoor worden betaald. Wij niet. Het is fijn als daar een andere houding zou ontstaan.’
Over zijn ervaringen en de kritieke succesfactoren voor een toekomstig soortgelijk project schreef Zeijseink een blauwdruk.
‘Mijn advies aan ambtenaren zou zijn: geef bottom-up een kans.’
Hoe nu verder?
Theo van Es van de gemeente Apeldoorn zou graag een nieuwe wedstrijd uitschrijven, dit keer voor het aardgasvrij maken van wijken. Op basis van zijn gesprekken met Zeijseink heeft hij het plan hiervoor al geschreven.
Die plannen liggen voorlopig op de plank, door gebrek aan budget. Van Es: ´Door onder andere het overhevelen van jeugdzorg naar gemeenten werken wij met beperktere budgetten en andere prioriteiten. Er komt ook veel op ons af: de Transitievisie Warmte, wijken van de toekomst, de RES…’ Hij hoopt dat de provincie en het rijk de komende jaren geld zullen vrijmaken zodat de gemeente goed aan de slag kan met duurzaamheid.
Tips voor de toekomst
Hebben de heren nog tips voor anderen? Jazeker!
Zeijseink: ‘Mijn advies aan ambtenaren zou zijn: geef bottom-up een kans. Soms verbaas ik mezelf over wat er hier in Loenen, met 3.000 inwoners, al allemaal te vinden is: goede ondernemers en adviseurs, mensen met veel kennis van energie. Realiseer je hoeveel kennis er is onder je bevolking. Geef dat soort mensen de ruimte om zich te ontwikkelen. Denk niet dat een rapport van commercieel ingenieursbureau per se veel beter is.’
Van Es: ‘De bevlogenheid van vrijwilligers moet je zien te behouden door naast langetermijndoelen ook te werken aan successen behalen op de korte termijn. Voor vrijwilligers is het belangrijk om snel resultaat te zien van hun inspanningen.’
Van Es zou graag meer gebruikmaken van lokale actoren en adviesbureaus, maar hij loopt daarbij tegen de grenzen van aanbestedingseisen aan. ‘Die regels zijn niet toegespitst op trajecten met een duur van dertig jaar. Het zou mooi zijn als hier in Den Haag of Brussel iets op verzonnen wordt.’