Van generatie op generatie arm - hoe doorbreek je dat?
‘Er zijn best wat regelingen beschikbaar, maar het is zo verdomd ingewikkeld om er aanspraak op te maken.’ Bert Moormann, bestuurder bij wooncorporatie Domesta, kent de problemen van de gezinnen in de Veenkoloniën, die al generaties lang in armoede leven. De Alliantie van Kracht, waar ook Moormann deel van uitmaakt, probeert dat te doorbreken. Maar hoe krijg je zo’n alliantie in beweging?
Eerder dit jaar schreef Overheid van Nu over de Alliantie van Kracht: gemeenten, kennis- en zorginstellingen, en woon- en welzijnsorganisaties in het veenkoloniale gebied in Drenthe en Groningen slaan de handen ineen om de cirkel van armoede te doorbreken. Een half jaar later kijken we opnieuw naar de Alliantie. Krijgt de krachtenbundeling inmiddels vorm?
Hoe zat het ook alweer?
In het Veenkoloniale gebied in Drenthe en Groningen leven naar schatting zo’n 14.000 gezinnen in armoede. Dat is 3 tot 4 procent van de bevolking, een relatief kleine groep. Maar omdat de armoede vaker generatie op generatie wordt doorgegeven is het probleem groter en complexer dan op het eerste gezicht lijkt. De Alliantie van Kracht wil die cirkel doorbreken.
De Alliantie werd eind 2017 opgericht en bestaat uit zes Groningse gemeenten (Midden-Groningen, Oldambt, Pekela, Stadskanaal, Veendam en Westerwolde) en drie Drentse gemeenten (Aa en Hunze, Coevorden en Emmen). Ook zijn een groot aantal woon-, welzijn- en zorgorganisaties aangesloten, zoals de GGD, het Leger des Heils en Domesta. Sinds 2018 loopt een onderzoek naar intergenerationele armoede vanuit de Rijksuniversiteit Groningen (RUG). De Alliantie is onderdeel van het programma Kans voor de Veenkoloniën, waarbinnen de ervaringsdeskundigen worden opgeleid.
Weten, kunnen, durven
Bert Moormann wil het maar gezegd hebben: intergenerationele armoede gaat over veel meer dan alleen een gebrek aan geld.
Hij is al ruim twee jaar lid van de Alliantie van Kracht. Als bestuurder bij Domesta heeft hij regelmatig te maken met mensen die in armoede leven. Domesta verhuurt zo’n 10.000 huizen in de gemeenten Emmen, Coevorden en Hardenberg, vaak aan mensen met lage inkomens, zorgbehoeften of ouderen.
Moormann: ‘Armoede gaat bijvoorbeeld ook over gezondheid. Mensen weten niet waar gezond eten uit bestaat, ze vinden het te duur, ze bewegen onvoldoende. Of ze zijn onvoldoende onderdeel van een gemeenschap waarin ze ook worden meegenomen om te sporten.’
Daar bestaan bij gemeenten vaak allerlei regelingen voor. Korting op sportlessen, voorlichting over gezond eten. Moormann ziet het ook om zich heen. ‘Er is best veel beschikbaar,’ geeft hij toe, ‘maar het is zo verdomd ingewikkeld om er aanspraak op te maken.’
‘Neem de Belastingdienst. Mensen durven geen geld terug te vragen omdat het zo moeilijk is. Ze laten daarmee geld liggen waar ze wel recht op hebben. Dat was voor mij echt een openbaring. Mensen worden ook vaak overschat. Je bent geen expert, je bent gewoon een inwoner. En je hebt ook die vaardigheden (van een inwoner, red.).’
Een van de speerpunten van de actieagenda van de Alliantie van Kracht is daarom: preventie en het beter bereikbaar maken van regelingen.
Moormann denkt zelf aan een sterrensysteem, waarbij het aantal sterren aangeeft hoe toegankelijk een bepaalde regeling is. Hoe meer sterren, hoe toegankelijker.
Verder kijken dan alleen ondersteuning
Sanne Visser, postdoc aan de Rijksuniversiteit Groningen (RUG) en in die hoedanigheid betrokken bij de Alliantie, benadrukt eveneens het belang van preventie.
Om in te spelen op de mechanismen achter intergenerationele armoede is het volgens haar nodig om verder te kijken dan alleen ondersteunende maatregelen.
Ondersteunende maatregelen helpen mensen die al in armoede verkeren, bijvoorbeeld door gratis boodschappen van de voedselbank of teruggave van geld via toeslagen. Preventieve maatregelen, daarentegen, richten zich op de fase voor mensen in armoede raken.
Het gaat dan bijvoorbeeld om het verkleinen van afstanden in het openbaar vervoer zodat mensen makkelijker werk en onderwijs kunnen bereiken. Of werkgevers en werknemers in het mkb beter verbinden met elkaar.
Visser: ‘In Emmen werken ze nu bijvoorbeeld aan een gratis OV-kaart voor alle leerlingen in het vervolgonderwijs. Dat maakt het al makkelijker om kansen en mogelijkheden te pakken.’
| Visser stelde in 2020 het feitenblad ‘Generatie-armoede doorbreken; wat werkt?’ op. Daarin zet ze uiteen wat de mechanismen achter intergenerationele armoede zijn. En pleit ze voor een integrale benadering waarbij tegelijk wordt ingezet op verschillende domeinen. Het gaat dan om zowel het niveau van de familie, als van werk en inkomen, onderwijs, initiatieven vanuit de burger zelf, en de ruimtelijke omgeving. Het feitenblad is te vinden op de website van Sociaal Planbureau Groningen. Daar zijn ook ervaringen te vinden van families die te maken hebben met intergenerationele armoede. |
Familieaanpak en ervaringsdeskundigen
Visser pleit bovendien voor een familieaanpak.
‘Veel van de mensen die we hebben gesproken, zeggen: we worden vaak als individu geholpen, maar onze familieachtergrond is zó belangrijk. Dat is ook belangrijk om te realiseren als gemeente, want dan moet je je afvragen hoe je het familienetwerk kunt betrekken bij de hulp en ondersteuning.’
Een aansprekend voorbeeld, dat ook recent in De Volkskrant de nodige aandacht kreeg, is het inzetten van ervaringsdeskundigen vanuit het programma Sterk uit Armoede. Ook Moormann is fan.
Mensen die zelf in armoede zijn opgegroeid of uit de schuldhulpverlening komen, worden opgeleid om lotgenoten te helpen. Zij volgen een erkende Mbo-opleiding. Hierdoor wordt ook de ervaringsdeskundige zelf geholpen. Twee vliegen in één klap dus.
Bovendien, zo kaartte ook Lian Veenstra aan in het interview dat Overheid van Nu eerder met haar had, spreken de ervaringsdeskundigen de taal van de gezinnen die de partijen in de Alliantie willen bereiken. Een taal die ook de hulpverleners niet altijd spreken.
'Burgers worden vaak overschat. Je bent geen expert, je bent gewoon een inwoner.'
Niet op de bagagedrager, maar zijwieltjes
Dezelfde taal spreken, het is heel belangrijk, vinden ook Moormann en Visser. Niet iedereen vindt leven in armoede een probleem. Sommige mensen gaan daar goed mee om en zijn tevreden. Zij hebben geen hulp nodig.
Anderen hebben het gevoel de regie te verliezen als ze wel aan de bel trekken.
De bejegening is daarmee cruciaal. Ook omdat er nog steeds een stigma is rondom armoede.
Moormann: ‘Een ervaringsdeskundige verwoordde het eens heel mooi. Ze zei: “Ik wilde leren fietsen. Ik vroeg om zijwieltjes, maar ik werd op de bagagedrager gezet. Daardoor kon ik niets meer zelf.” Wat ze vroeg was een duwtje om uit armoede te komen, maar in plaats daarvan verloor ze haar zelfredzaamheid en regie.’
Hij vervolgt: ‘We kunnen als organisaties heel veel aanbieden, maar dat kan ook overweldigend zijn. We moeten goed luisteren en kijken, en gepaste afstand houden. Je altijd afvragen: waar help je iemand nou écht mee? We zijn allemaal het wiel aan het uitvinden. We leren elke dag en dat delen we met elkaar in het netwerk.’
Visser vindt het ‘echt heel knap’ hoe de partijen zich in de Alliantie verenigen en zich op grote schaal aan het onderwerp verbinden.
‘Het eerste jaar is volledig besteed aan elkaar leren kennen en ontdekken waar de verbindingen zitten. Dat voelt als een hele tijd, maar het is heel logisch. Het opstellen van een actieagenda en thema’s die daaraan verbonden zijn, kost tijd. Nu moet het vertaald worden naar de uitvoering.’
De uitdaging zit volgens haar in het laten doorsijpelen van de energie die bij de bestuurders zit, in de rest van de (vaak grote) organisaties, naar de mensen die het moeten uitvoeren.
Vertaalslag naar de praktijk
Domesta probeert dat te doen door beter te luisteren naar de eigen huurders.
Moormann: ‘We bieden nu bijvoorbeeld een voorzieningenwijzer, met uitleg over toeslagen en hoe een energiecontract en zorgverzekering werkt. Zodat de huurder de basis op orde heeft.’
‘Of dat de taak is van een wooncorporatie? Daar kun je inderdaad je vraagtekens bij zetten. Maar het kost ons 150 euro per huurder en levert ons veel meer op aan de achterkant.’
‘We zetten ook geen huurders meer op straat vanwege huurachterstanden. We sturen nu altijd een maatschappelijk werker mee. Want er ligt altijd iets ten grondslag aan het niet kunnen betalen van de huur. Dat proberen we nu aan te pakken, in plaats van de huur koste wat kost te incasseren.’
Zijn tip is dan ook: luister echt en wees ondernemend en creatief.
Moormann: ‘Je kunt vaak meer je denkt. Je eigen kaders houden je vaak tegen om mensen uit de sores te helpen.’