1+1 is géén drie. Samenwerken volgens bioloog Patrick van Veen
Patrick van Veen is gedragsbioloog. Hij werkte een jaar of 10 voor een verzekeraar, en zag daar hoeveel parallellen er zijn tussen mensen en apen. Van zijn notitieboekjes over het gedrag van zijn collega’s maakte hij het boek ‘Help, mijn baas is een aap!’. Nu geeft hij workshops en trainingen vanuit de dierentuin. Met als focus: sociaal gedrag op de werkvloer. We vroegen hem wat we vanuit de biologie kunnen leren over samenwerken.
|
In 1 minuut: In de serie Samenwerken volgens wetenschappers, vragen we wetenschappers vanuit verschillende disciplines naar hun belangrijkste les over samenwerken. Gedragsbioloog Patrick van Veen daagt ons uit om je in te beelden wanneer twee chimpansees met elkaar zouden gaan samenwerken: het moet beiden meer opleveren, dan het kost. Ook laat de biologie ons zien dat het resultaat bijna altijd beter wordt, als de relatie goed is en dat rituelen een niet te onderschatten fenomeen zijn. |
Ken je die experimenten met de chimpansees en de druiven?
‘Alles staat of valt bij de relatie, bij samenwerken. Je moet elkaar begrijpen, snappen, respecteren en weten wat elkaars belangen zijn. Dat klinkt als een dooddoener, maar je ziet bijna altijd dat het resultaat beter wordt, als de relatie goed is.’
‘Ken je die experimenten waarbij twee chimpansees precies tegelijk aan een touw moeten trekken, om een druif te veroveren? Als maar één van de twee aan het touw trekt, komt er niks in beweging. Wij hebben onderzocht wat er gebeurt als de opbrengst verschilt, bijvoorbeeld voor de ene chimpansee vier druiven en voor de ander één.’
‘Je ziet dan dat de chimpansee die maar één druif kan verdienen er heel snel klaar mee is. Maar nu komt het: als de relatie tussen die chimpansees hecht is, dan is het verschil dat wordt geaccepteerd dubbel zo groot.’
‘In de praktijk is de beloning zelden gelijk. En de inspanning ook niet.’
1 + 1 ≠ 3
‘Het mooiste van samenwerken is dat je iets kan realiseren wat je alleen niet kan realiseren. Waar beide partijen profijt van hebben. Maar in de praktijk is de beloning zelden gelijk. En de inspanning ook niet.’
‘Ik krijg enorme jeuk als ik iemand hoor zeggen: 1 + 1 = 3. We weten al heel lang dat als er twee mensen zijn die zelf 50 kilo kunnen tillen, ze samen geen 100 kilo, maar 80 kilo kunnen tillen. Per saldo gaat samenwerking ten koste van het resultaat. Alleen is die 80 kilo nog steeds meer dan de 50 kilo die iemand in z’n eentje had getild.’
‘Dus de vraag is uiteindelijk simpel: wat kost het me en wat levert het me op? Als ik chimpansees, olifanten of wolven wil laten samenwerken, is de kern dat het ze allebei meer moet opleveren, dan het kost.’
Relatie, relatie, relatie
‘De relatie is dus belangrijk, en het moet beide partijen meer opleveren dan het kost. Beiden gaan bij mensen vaak mis, omdat samenwerkingen worden opgelegd. Je hebt dan bijvoorbeeld een bestuur en directie die samen een samenwerkingsplan in elkaar smeden. Ze komen vaak samen, leren elkaar kennen en worden steeds enthousiaster over wat de samenwerking hen allemaal op kan leveren.’
‘Vervolgens wordt er een projectteam aangesteld, en worden die geacht om snel resultaten te halen. Het is immers al lang beklonken. Maar daar is hetzelfde nodig. Ook zij moeten aan de relatie werken en gezamenlijk overtuigd raken van het wederzijdse belang. Als je zelf niet voelt wat de samenwerking je kan opleveren, is het gedoemd om te mislukken. Het schort er dan aan dat de motivatie niet vanuit die partijen zelf komt.’
‘Rituelen kunnen enorm belangrijk zijn om verschillende groepen bij elkaar te brengen.’
Rituelen: over thermoskannen en orgies
‘Ook onderschatten mensen vaak het belang van rituelen. Dat kan enorm belangrijk zijn om verschillende groepen bij elkaar te brengen. Bij Bonobo’s is dat seks. Als twee groepen Bonobo’s fuseren, hebben ze eerst een grote orgie. Na vier uur is dat afgelopen, en is de nieuwe groep stabiel.’
‘Maar ook mensenorganisaties kennen dat. Een groot bouwproject wordt bijvoorbeeld uitgevoerd door een tijdelijke fusie van verschillende specialisten. Daar horen sterke rituelen bij. Het koffie drinken en samen lunchen, waarbij iedereen z’n eigen thermoskan koffie meeneemt en klaagt over de koffie van de baas. Vroeger was er de Pin Up kalender in de bouwkeet, waarover je kon lachen en foute grappen kon maken. Dat is nu verplaatst naar Whatsapp-groepen.’
Wat je als overheidsprofessional met deze kennis kan
‘Concreet is het dus belangrijk om ook op het uitvoeringsniveau te onderzoeken waar het gezamenlijke belang van de samenwerking zit, en om voldoende rituelen te hebben die de relatie versterken. Denk aan de maandagochtendkoffie, lunchwandelgroepjes, het kerstpakket (lekker om over te zeuren), en het vieren van verjaardagen.’
‘Soms helpt het ook om de gedragsregels heel helder te maken. Je hebt snel een probleem als voor de ene partij een deadline meer een richtlijn is, en bij de andere partij is het not-done om een deadline te overschrijden? Hoe spreek je elkaar aan? Los je dingen onderling op, of schakel je daar leidinggevenden bij in? Dat moet je van elkaar weten en snappen. Als je begrijpt waar de verschillen zitten, kun je ook afspraken maken over hoe je daarmee omgaat.’
‘En denk, als je weer eens moet samenwerken, terug aan die chimpansees en de druiven. Wil die ander voor mij aan een touwtje trekken? Krijgen we er hetzelfde voor terug? Of is onze relatie hecht genoeg dat we wat voor elkaar over hebben?’
|
Wil je meer kennis en inzichten uit de biologie? Patrick van Veen heeft sinds kort een podcast met Bas Westerweel: De MensenRots. |