Aquathermie in Nederland: van minder bekend naar zeer bemind

Artikel | 25-06-2020 | 16:23

Bij aquathermie wordt energie gewonnen uit oppervlaktewater (TEO), afvalwater (TEA) of drinkwater (TED). Inmiddels zijn er in Nederland zo’n vijftig projecten gerealiseerd waarbij de techniek wordt gebruikt om gebouwen te verwarmen en/of te koelen. Daarnaast wordt op honderd locaties in Nederland onderzocht wat de mogelijkheden zijn om aquathermie toe te passen. En dat terwijl aquathermie een jaar geleden nog een vrij onbekend begrip was bij veel gemeenten en bedrijven. Een ontwikkeling die volgens Kraaij te danken is aan het Netwerk Aquathermie (NAT), waar alle 20 partijen van de Green Deal bij zijn aangesloten. Als ambassadeurs verspreidden zij het afgelopen jaar hun kennis en enthousiasme bij gemeenten, provincies, waterschappen, het bedrijfsleven (netbeheerders, warmtebedrijven) en andere stakeholders.

Communities of Practice

Onder meer door Communities of Practice te organiseren. Bijeenkomsten bij bijvoorbeeld een gemeente, woningbouwcorporatie of een onderzoeksinstelling die werkt met aquathermie. ‘Belangrijk is dat er geleerd wordt van de praktijk, dat je elkaar inspireert,’ vertelt Kraaij. ‘De gastheer vertelt op locatie waar ze daar mee bezig zijn, wat ze voorbereiden en wat er al gerealiseerd is.’

Het afgelopen jaar vonden er zes bijeenkomsten plaats, eerst fysiek, en sinds corona online. Ook partijen waarvoor aquathermie nog een nieuw begrip is, zijn welkom. En dat laat gelijk de kracht van het netwerk zien. ‘Het leuke is dat partijen elkaar zo vinden en nieuwe contacten opbouwen. Zo groeit dat netwerk. En het blijkt ook een ontzettend krachtig middel om de opgedane kennis van initiatiefnemers te verspreiden en anderen te enthousiasmeren’, aldus Kraaij.

Dat enthousiasmeren lijkt bij de meeste partijen als vanzelf te gaan. Kraaij: ‘Aquathermie lijkt vooralsnog meer voordelen te hebben dan alternatieven voor duurzame energieopwekking. Als je kijkt naar bijvoorbeeld windmolens: daar kun je al snel wat van vinden omdat het zo aanwezig is in de ruimte. Aquathermie vindt vooral ondergronds plaats en heeft, met de kennis van nu, beduidend minder ingrijpende gevolgen voor de natuur en de publieke ruimte. Al is er aanvullend natuurlijk wel elektriciteit nodig om de temperatuur van het water te verhogen.’

De volgende stap

In Breda wordt aquathermie in combinatie met koude-warmteopslag al gebruikt voor de koeling van het nieuwe Gerechtsgebouw in het stadscentrum. Hierbij wordt koud water uit rivier de Mark opgeslagen om het gebouw in de zomer te koelen. Tijdens de hete zomer van 2018 slaagde het systeem voor deze ultieme test: in het overwegend glazen gebouw werd het nooit warmer dan 25 graden.

Greetje Bos, wethouder van de gemeente Breda, vertelt over de volgende stap die de gemeente aan het verkennen is: ‘We kijken samen met woningbouwcorporaties en ontwikkelaars naar de mogelijkheden om een nieuwe woonwijk aan te sluiten op het warmtenet.’ Een ontwikkeling die twee jaar geleden nog ondenkbaar was. ‘Toen werd er nog niet zo over aquathermie gedacht als nu en kon het nog geen bijdrage leveren aan het verwarmen en koelen van gebouwen in Breda.’

Samen met het waterschap Brabantse Delta, en met hulp van het NAT, gingen ze de mogelijkheden verkennen. ‘Nu, jaren later, weten we dat kleine temperatuurverschillen in oppervlaktewater heel interessant zijn voor het duurzaam verwarmen en koelen van woonwijken. Bijvoorbeeld in rivieren, daar zit veel potentie.’ Om die potentie waar te maken, benadrukt Bos het belang van een actieve rol van de lokale overheden. ‘Het is goed om bij de realisatie van grote nieuwbouwprojecten als lokale gemeente een vinger in de pap te hebben. Door samen met het waterschap en de provincie te kijken naar de mogelijkheden, kun je veel betekenen.’

Eindstreep

Toch is aquathermie ook nog een vrij nieuwe vorm van energieopwekking en volop in ontwikkeling. Kraaij benadrukt dat het daarom belangrijk is om over alles open en eerlijk te communiceren. ‘We moeten met elkaar ontdekken onder welke randvoorwaarden en omstandigheden aquathermie wel goed kan draaien. Dat leer je soms ook van projecten die niet de eindstreep hebben gehaald.’

Zoals in de gemeente Heeg (Friesland), waar inwoners aquathermie wilden realiseren voor zo’n duizend huizen in het dorp. ‘Daarvoor moet je eerst kosten maken. Zo moet er een projectvoorstel gemaakt worden, waar je een bureau voor moet inhuren. Daarna moet je een warmtenet aanleggen en kijken welke bewoners meedoen. Pas daarna kun je kijken hoe je de kosten terug kunt verdienen.’ Die ‘aanloopkosten’ zijn bij projecten soms te hoog, waardoor een project vertraging oploopt of zelfs vastloopt.

Terwijl de mogelijkheden er wel waren. ‘En dat is ook belangrijk om te delen. Het heeft weinig zin om alsnog te doen alsof het wel lukt, want dan loopt de volgende initiatiefnemer tegen hetzelfde aan. Laten we daar eerlijk over zijn en ook die ervaringen met elkaar delen.’

Kennis- en onderzoeksagenda

Naast financieringsknelpunten spelen er ook veel andere vragen. Hoe integreer je bijvoorbeeld aquathermie in bestaande warmtenetten? En wat zijn effectieve en efficiënte samenwerkingsvormen? Het afgelopen jaar verzamelde NAT al deze vragen in een kennis- en onderzoeksagenda. Het onderzoeksprogramma WarmingUp ontwikkelt een concept dat partijen financiële, technische en organisatorische handvatten biedt om aquathermie grootschalig te kunnen toepassen.

Een samenwerking die onmisbaar is om goede stappen te maken, benadrukt Bos. ‘Die krachtenbundeling heb je echt nodig.’ Om de antwoorden te vinden op zulke vragen, maar ook om met anderen te verbinden. ‘Qua bevoegdheid ligt de warmtevoorziening bij de gemeente. Terwijl ervaring leert dat die lokale inbedding wel nodig is, maar het is niet voldoende.  Zo zit gemeente Breda bijvoorbeeld met omliggende regio’s op hetzelfde warmtenet. Met al die regio’s en belanghebbende partijen moet je in goed contact staan. Daarom is het mooi dat we dit gezamenlijk oppakken.’

Vooruitkijken

Waar het afgelopen jaar vooral veel aandacht ging naar het verspreiden van kennis, breekt nu een nieuwe fase aan voor de Green Deal. Kraaij: ‘We kijken hoe we gemeenten verder kunnen ondersteunen bij de implementatie van aquathermie en hoe we alle bestaande projecten en goede ideeën kunnen laten landen in de Regionale Energie Strategieën.’ Hiervoor werkt de Green Deal Aquathermie samen met de RES-regio’s en het Programma Aardgasvrije Wijken. ‘In alle twintig nu bekende concept RES’en heeft aquathermie een plek als potentiële bron. Tegen het einde van de deal, in mei 2022, hopen we dat aquathermie in alle Regionale Energie Strategieën opgenomen en uitgewerkt is.’