Waardeer het conflict! Samenwerken volgens politiek antropoloog Nanke Verloo
Burgerparticipatie is al lang niet meer nieuw. Maar gemakkelijk is het nog steeds niet. Wat doe je bijvoorbeeld als burgers ronduit boos worden van jouw plannen? Onder het motto ‘never waste a good crisis’, zoekt Nanke Verloo naar antwoorden die conflicten tussen bestuur, publieke professionals en burgers productiever maken. Aan de hand van vijf stappen licht ze toe hoe waarde gehaald kan worden uit het conflict.
| In de serie Samenwerken volgens wetenschappers, vragen we wetenschappers vanuit verschillende disciplines naar hun belangrijkste les over samenwerken. Onderzoeker Nanke Verloo pleit voor méér waardering voor de waarde van het conflict. |
Nanke Verloo is als Universitair Docent Urban Planning verbonden aan de Universiteit van Amsterdam. Tijdens haar promotieonderzoek dompelde Verloo zich vier jaar onder in conflicten tussen bestuurders, ambtenaren, professionals en burgers. In verschillende steden. Daar kwam ze tot het inzicht dat burgers die zich boos maken, zichzelf vaak snel én krachtig weten te organiseren.
Verloo: ‘Daar zit dus energie in! Energie die je mogelijk kunt inzetten om situaties te verbeteren. Als het woord “conflict” valt, dan treedt al gauw verkramping op. Maar het is juist een positief woord: uit schuring komt schoonheid.’
Haar advies in vijf stappen.
Stap 1: Zoek actief naar “ongekende verhalen”
Stel jezelf als overheid open voor zoveel mogelijk “ongekende verhalen”. Verhalen die niet zo vaak aan de orde komen, van mensen die minder gehoord worden. Dat klinkt als een open deur, maar het wordt vaak vergeten. Er zijn altijd groepen die je niet hoort, totdat ze ineens héél boos zijn.
De vraag is dan natuurlijk of, en hoe je als overheden iets kunt met die energie. Verloo: ‘Dat is natuurlijk best lastig. Je ziet dat overheden niet altijd even blij worden van boze burgers die zich met beleid gaan bemoeien. Zeker niet als daar acties zoals bezettingen aan te pas komen, die zijn voor gemeentes vaak hinderlijk, maar eigenlijk zijn het momenten van burgerparticipatie. Het is de moeite om je dan juist te verdiepen in wat daarachter schuilgaat.’ De houding die overheden daarbij innemen ten opzichte van partijen waarmee onenigheid is, kan hier het verschil maken. Verloo: ‘Het onderhandelt heel anders als je min of meer gelijkwaardig aan tafel zit en van daaruit uitzoekt wat er aan de hand is.’
Je mag, bij wijze van spreken, meepraten over de kleur van de glijbaan, niet over de vraag of er een speeltuin moet komen of parkeerplaatsen.’
Stap 2: Verbreed de blik op participatie
Als dat ongekende verhaal niet in lijn is met jouw plannen, dan loont het om te kijken waar precies de tegenstellingen zitten en hoe burgers opkomen voor dat verhaal. Daarbij is het van belang dat we de blik op participatie verbreden: informele of juist emotionele acties horen er ook bij, van gesprekjes op de wandelgang tot protestachtige vormen van participatie.
Gedurende haar onderzoeken is bij Verloo de overtuiging gegroeid dat conflicten tussen bestuur, ambtenarij, professionals en burgers – hoe lastig ook – een onschatbare bijdrage kunnen leveren aan een levendige democratie. Burgerparticipatie is hierbij een voor de hand liggend instrument, maar wordt ook vaak ingezet als middel om het democratisch te doen lijken, terwijl het dat niet is.
Verloo merkt op dat in de loop van de tijd een belangrijk aspect van participatie uit zicht is geraakt: ‘Participatie is sterk gedepolitiseerd – zowel voor wat betreft de onderwerpen als de manier waarop daarover gepraat kan worden. Bij politiek gevoelige besluiten zie je nauwelijks burgerparticipatie, of alleen op die onderdelen die niet politiek gevoelig zijn. Je mag, bij wijze van spreken, meepraten over de kleur van de glijbaan, niet over de vraag of er een speeltuin moet komen of parkeerplaatsen.’
Stap 3: Posities verhelderen
Onderzoek naar de verschillende argumenten in een conflict levert stof op om een eerlijk gesprek aan te gaan over de posities en belangen en waar die eventueel overlappen.
Met die gedepolitiseerde participatie-opties nemen burgers niet altijd genoegen. Recente voorbeelden van situaties waarin burgers in conflict raken met overheden zijn er te over – van razende boeren en bouwers tot hardnekkig buurtverzet tegen windmolens of daklozenopvang.
Verloo: ‘Dat leidt tot veel bestuurlijk en ambtelijk ongemak, omdat burgers het buiten de gebaande paden zoeken. Het is bijna ironisch: als burgers hun eigen manier van participeren kiezen, dan wordt dat vaak niet als participatie gezien, en dat terwijl overheden hun mond vol hebben van de participatiesamenleving.’
Democratie is een kringloop, geen eindstation
Stap 4: Niet verhullen dat er winnaars en verliezers zijn
Zorg voor transparantie en maak het politieke zichtbaar: dit is waarvoor gekozen is. Dat betekent dat er winnaars zijn, maar bijna per definitie ook verliezers.
Een goed recent voorbeeld vindt Verloo in haar eigen buurt in Amsterdam. In de wijk waar ze woont, heeft de gemeente een dagopvang gepland voor uitgeprocedeerde asielzoekers. Verloo: ‘Daar is natuurlijk – zacht gezegd – niet iedereen blij mee. Maar de gemeente is van meet af aan duidelijk geweest: dit willen we gaan doen, we gaan die mensen een plek geven. En we stáán voor onze keuze, voor dit type beleid heeft de stad tenslotte gestemd bij de laatste verkiezingen.
Vervolgens zijn ze het gesprek aangegaan met de buurt om met de mensen die dat willen te bekijken hoe je dit in goede banen leidt. Die duidelijkheid heeft waarde, omdat mensen zich serieus genomen voelen. Het is tegelijk ook duidelijk dat niet iedereen kan winnen, en die mensen kunnen zich dan weer organiseren om voor hun belang op te komen. Democratie is een kringloop, geen eindstation.'
Stap 5: Weet dat de machtsbalans ook kan veranderen
Ga er bij het uitvoeren van je beleid in alle openheid vanuit dat mensen zich daartegen kunnen organiseren. Als ze daarin gemotiveerd en overtuigend zijn, kan dat de machtsbalans veranderen en ontstaat een nieuwe werkelijkheid. De “verliezer” van vandaag kan zomaar de winnaar van morgen worden.
Waarmee we terug zijn bij stap 1, want wie beter luistert, komt in dit opzicht minder vaak voor verrassingen te staan. Verloo: ‘Er zijn mensen die je op elke participatie-avond ziet en er zijn mensen die daar nooit komen, maar die wél het wijkcentrum bezetten. Er zijn boze-brievenschrijvers en mensen die het onderling wel regelen. En er zijn mensen waarbij de boosheid zich langzaam maar zeker in stilte opbouwt. Als we de lokale democratie willen versterken, dan is van levensbelang dat je als overheden en publieke professionals blijft zoeken naar die formele én informele verhalen en openstaat voor protest als participatie.’
Op zoek naar praktische cases? Op haar website Small Stories to rethink Large Issues biedt Nanke Verloo inzicht in haar studies naar conflicten tussen bestuur, publieke professionals en burgers. Van de strijd om de straat op de Amsterdamse Wallen tot een snel escalerende situatie in de Haagse Schilderswijk, die in één klap wereldnieuws werd.