Kaders stellen voor inwonerparticipatie
Ervaringen vanuit 10 pilot-workshops met gemeenteraden
Zullen we op dit onderwerp een participatietraject starten? Willen we in onze gemeente inwoners meer betrekken bij beleids- en besluitvorming? Die vraag wordt snel, en steeds vaker, met ‘ja’ beantwoord. Inwoners en belanghebbenden mee laten denken, daar kun je immers niet tegen zijn. Als er in de raad al discussie over participatie plaatsvindt, dan gaat die vaak vooral over de beste vorm om nu eens niet alleen de usual suspects te bereiken. Maar slaat de raad daarmee niet de belangrijkste vragen over?
Inwonerparticipatie verdient goede spelregels
In het Interbestuurlijk programma is een groot aantal maatschappelijke opgaven opgenomen waarbij inwonersparticipatie een steeds belangrijkere rol speelt, zoals onder meer in de Omgevingswet en rond de Regionale Energie Strategie. Voor gemeenteraden is één van de vraagstukken hoe zij de kaders en afspraken ten aanzien van participatie en draagvlakbepaling kunnen vormgeven. Goede kaders en spelregels zijn hierbij belangrijk.
Helaas blijkt participatie in de praktijk vaak tot frustratie te leiden. Bij inwoners die hun inbreng niet gehonoreerd zien worden en zich daardoor niet gehoord voelen. Bij bestuurders die zien dat het participatietraject niet goed paste bij wat ze voor ogen hadden, maar de opbrengsten niet naast zich neer willen leggen. Bij betrokkenen die door onduidelijke informatie vooraf andere verwachtingen hadden van het proces. Heel vaak ontstaat deze frustratie doordat vooraf onvoldoende is nagedacht over het ‘waarom’ van het participatietraject.
Ordeningskader voor gemeenteraden start bij ‘waarom’
Om gemeenteraden te helpen bij het opstellen van goede spelregels voor inwonerparticipatie heeft het Ministerie van Binnenlandse Zaken (BZK) in 2018 een ordeningskader laten ontwikkelen. Dit kader, ontwikkeld door WagenaarHoes in samenwerking met de gemeente Kampen, is primair bedoeld voor onderwerpen waarbij de gemeente het bevoegd gezag is en stelt de ‘waarom’-vraag centraal. Wat wil het gemeentebestuur ophalen of bereiken door inwoners te betrekken?
Vanuit het antwoord op deze vraag worden vervolgens nog drie kernvragen gesteld: als u dit wilt ophalen of bereiken, wie moeten daarvoor dan betrokken worden? Waar moet dan de verantwoordelijkheid voor het participatieproces belegd worden? En welke betekenis en plek moeten de opbrengsten van het participatieproces dan hebben in de besluitvorming?
Het ordeningskader helpt bestuurders en ambtenaren om tot betere doordachte en meer samenhangende proceskaders voor participatie te komen.
Ondersteuning met app en workshops
Na een succesvolle try-out met de gemeenteraad en het college van Kampen, is het ordeningskader door de gemeente Kampen en de Vereniging voor Projectmanagers Nederlandse Gemeenten (VPNG) gebruikt als basis voor een app. Deze app, de THiNK! Participatieversneller, is inmiddels gratis beschikbaar in alle app stores.
Het Ministerie van BZK wil gemeenteraadsleden ondersteunen bij hun participatievraagstuk en ervaring laten opdoen met het gebruik van het ordeningskader en de app. Daartoe is in het eerste halfjaar van 2019 aan tien gemeenteraden bij wijze van pilot een workshop aangeboden waarin zij konden kennismaken en oefenen met het ordeningskader en de app. De gemeenten die aan deze pilot deelnamen waren Losser, Haarlemmermeer, Leidschendam-Voorburg, Westerveld, Leeuwarden, Nuenen, Ede, Utrechtse Heuvelrug, Medemblik en Bodegraven-Reeuwijk.
Opzet THiNK! workshops
In de workshops werden raad, college en in veel gevallen ook enkele betrokken ambtenaren uitgedaagd om samen na te denken over vier kernvragen ten aanzien van inwonerparticipatie. Hierbij werd gebruik gemaakt van het in opdracht van BZK ontwikkelde THiNK-model, dat de antwoorden steeds spiegelt aan de eerder gegeven antwoorden en onderliggende oriëntaties van het gemeentebestuur.
Ervaringen vanuit de workshops
De workshops zijn door de tien pilotgemeenten overwegend zeer positief beoordeeld.
Het ordeningskader wordt als waardevol ervaren. Door met een fictieve casus te werken wordt nadenken over hoe je tot goede spelregels van participatie komt hanteerbaar. Deelnemende gemeenten geven aan dat de workshops structuur geven aan het denkproces over het al dan niet toepassen van burgerparticipatie. ‘Vooral de waarom-vraag is heel nuttig.’ De complexiteit van participatievraagstukken kwam in de workshops duidelijk naar voren.
De workshop helpt raadsleden om de goede vragen te stellen ten aanzien van inwonerparticipatie. Bestuurders en ambtenaren kunnen vervolgens zelf invulling geven aan het uitwerken van een eigen participatieaanpak met behulp van het ordeningskader.
Hoe verder?
Het ministerie van BZK biedt meer gemeenten de kans om kennis te maken met het ordeningskader door workshops voor gemeenteraden beschikbaar te stellen. Vanuit het programma Democratie in Actie worden vooralsnog 15 nieuwe workshops aangeboden, waarbij geldt: op is op.
Daarnaast werkt de VPNG samen met de gemeente Kampen en in afstemming met BZK aan doorontwikkeling van de THiNK!-app.
Voor meer informatie kunt u contact opnemen met annajorien.prins@minbzk.nl
of met christian.van.den.berg@wagenaarhoes.nl.