Een vernieuwde Code Interbestuurlijke Verhoudingen: hoe dan?
De Interbestuurlijke Code is toe aan vernieuwing. Maar hoe? Of hebben we überhaupt nog wel een Code nodig? Tijdens de workshop ‘Interbestuurlijke Code’ op het congres Blik op Samenspel van 28 maart gingen bestuurders, ambtenaren en onderzoekers over dit onderwerp met elkaar in gesprek. De gesprekken dienen als input voor verder nadenken over de toekomst van de Code.
Wel eens gehoord van de Interbestuurlijke Code? De kans is groot dat je de term nog nooit langs hebt horen komen, hoewel er ook bestuurders en ambtenaren zijn die de Code goed kennen én hanteren. De Rijksoverheid, Vereniging van Nederlandse Gemeenten (VNG) het Interprovinciaal Overleg (IPO) en de Unie van Waterschappen riepen de Code in 2003 in het leven om interbestuurlijke samenwerking te vergemakkelijken. Ze omschrijven de Code als volgt: "De Code bevat afspraken tussen het Rijk, provincies, gemeenten en waterschappen die eraan bijdragen dat er een goed samenspel ontstaat tussen de verschillende medeoverheden, zodat ieder zijn verantwoordelijkheid in het bestel waar kan maken."
Niet meer van deze tijd
Jan van Ginkel, loco-provinciesecretaris Zuid-Holland, trapt de workshop af: ‘Het beeld dat de huidige Code oproept, is dat van een gesloten systeem van overheden waarbij het Rijk de hoge overheid is. Dat is hoe in 2003 het Rijk en lagere overheden naar elkaar keken.’ Op welke manier kan de Code worden aangepast, zodat die past in de huidige tijd?
‘Wat de maatschappelijke opgaven zijn, kan alleen mét de maatschappij worden uitgedacht.’
Veranderingen sinds 2003
‘Niet langer interbestuurlijke verhoudingen zijn het vertrekpunt voor samenwerkende overheden, maar maatschappelijke verhoudingen, stelt Van Ginkel. ‘Wat de maatschappelijke opgaven zijn, kan alleen mét de maatschappij worden uitgedacht.’ Alleen zo voorkomen we dat we ons teveel richten op, wat Van Ginkel noemt, de ‘overheidsopgave ’. De samenleving regionaliseert, vervolgt hij. Dat vraagt om fluïde, flexibele samenwerking in netwerken en in wisselende allianties. Om vervolgens ook echt resultaten te kunnen boeken, moeten we ‘van beleid naar uitvoering’. ‘De Code moet daarom beweging beschrijven. Denk bijvoorbeeld aan iets als "interbestuurlijke interactie". Daarom is er meer nodig dan alleen een nieuwe tekst. De veranderingen vragen om een Code die meebeweegt, en om een nieuw handelingsrepetoire. Dat is nog niet zo eenvoudig.’
Is de Code nodig?
De discussie spitst zich allereerst toe op de vraag of de Code überhaupt nodig is. ‘Op het moment dat je terug moet vallen op regels, is het sowieso al te laat’, merkt een deelnemer op. Een ander werpt tegen: ‘Als we willen optreden als één overheid, hebben we zeker een Code nodig. Anders blijf je steeds naar elkaar wijzen. Er bestaan geen problemen meer die zich maar tot één overheidslaag beperken.’ De Code kan op deze manier gelden als referentiekader: waarop kun je elkaar aanspreken, waar kun je op vertrouwen?
‘De huidige Code is een Haags gebeuren, de burger is helemaal uit zicht.’
Tips voor nieuwe Code
Volgens de deelnemers moet bij een nieuwe Code in ieder geval in overweging worden genomen dat, ‘als je wilt samenwerken – en dat is waar de Code om draait – je dan eerst een gezamenlijk doel vast moet stellen, dat je allen gezamenlijk wil bereiken.’ Ook is men het erover eens dat de huidige Code barst van de algemene termen waar iedereen het over eens is, maar die weinig toevoegen. ‘De huidige Code is een Haags gebeuren, de burger is helemaal uit zicht.’
Een belangrijke tip voor succesvolle interbestuurlijke samenwerking: neem mensen, zeker ook de mensen die verantwoordelijk zijn voor de bedrijfsvoering, vanaf de start mee in het proces van transitie. Doe je dat niet, dan kun je verwachten dat ze gaan tegenstribbelen.
Vervolgproces richting een actuele Code Interbestuurlijke Verhoudingen
Samen werken VNG, IPO, UvW en het ministerie van Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties, verder richting een geactualiseerde Code. Dit proces organiseren we interactief: het afgelopen half jaar hebben we veel verschillende organisaties en personen gesproken over interbestuurlijk samenwerken en de spelregels die daarbij zouden kunnen helpen. De komende tijd verwerken we die input om te bepalen welke kant we uit willen met de Code, maar we blijven in gesprek. Wilt u naar aanleiding van dit artikel of de workshop nog iets aan ons kwijt? Laat het ons weten.