Vital Zone Brabant: Gezond en gelukkig leven
In Brabant wordt gewerkt aan een Vital Zone: een regio waarin mensen gezond en gelukkig zijn. Het idee voor een Vital Zone is onder andere ontstaan uit het onderzoek van National Geographic naar Blue Zones: plekken over de wereld waar mensen gezonder en gelukkiger zijn en langer leven. De Amerikaanse journalist Dan Buettner vatte de successen van die regio’s samen in het boek The Blue Zones of Happiness. Dit is een van de inspiratiebronnen voor de Brabantse aanpak van Vital Zone.
Aanpak bij de bron
Maar hoe kwamen de principes uit het onderzoek naar Blue Zones in Brabant terecht? Annemieke Wiercx, een van de drie initiatiefnemers van Vital Zone, vertelt: “Vanuit de waterschappen Aa & Maas en De Dommel werden brainstormsessies georganiseerd met een diverse groep betrokken stakeholders, waarin we nadachten over de problematiek van medicijnresten in het oppervlaktewater. We wilden dit bij de bron aanpakken. De medicijnresten waren veelal gerelateerd aan levensstijlziekten, zoals diabetes type-2. Door het medicijngebruik voor dit soort levensstijlziekten terug te dringen zou het oppervlaktewater schoner worden. En dat betekent dat we een betere levensstijl moeten realiseren voor de inwoners van Brabant.”
Met dat inzicht als basis werd het initiatief voor de Vital Zone steeds verder ontwikkeld, en uiteindelijk is er in november 2017 een samenwerkingsovereenkomst getekend door verschillende organisaties, zoals de provincie Noord Brabant, BrabantZorg, de gemeente Oss, waterschap Aa & Maas, RiWa en AgriFood Capital. Daarnaast werd het Vital Zone Instituut gestart, dat met het samenwerkingsverband en ook met andere partijen kennis ontwikkelt en toepast.
Vijf leefstijlelementen
Vital Zone heeft op basis van Blue Zones en actuele wetenschappelijke bronnen vijf pijlers opgesteld over geluk en gezondheid: zin, voeding, beweging, thuis voelen en een gezonde omgeving. Deze elementen staan met elkaar in verband. “De 5 pijlers bieden samen een motiverende en positieve oplossingsrichting,” vertelt Annemieke. “Meestal wordt niet de oplossingsrichting maar het probleem centraal gesteld en richten organisaties zich op één probleem dat wordt losgekoppeld, zoals bijvoorbeeld eenzaamheid, geldzorgen of diabetes. Zo’n probleem heeft meerdere oorzaken, en daarom geloven we dat er integraal gewerkt moet worden om de leefstijl van Brabantse inwoners te verbeteren.”
Lokale prototypes
Het Vital Zone Instituut werkt via verschillende prototypes en toepassingen. Er wordt per situatie gekeken wat nodig is. In de gemeente Oss wordt in de wijk De Ruwaard door verschillende organisaties gewerkt aan de realisatie van een vitale wijk en de sociaalste flat. Dit betekent het maken van aanpassingen in een flat en de directe omgeving daarvan. Het idee is om de flat zo in te richten dat onder de bewoners meer sociale cohesie ontstaat en dat ook de andere pijlers gestimuleerd worden. “Zo kun je bijvoorbeeld denken aan het prominenter in beeld brengen van de trap, met speelse teksten erop, zoals ‘je bent er bijna’. Hierdoor worden bewoners en bezoekers gestimuleerd om te bewegen,” aldus Annemieke. De vijf pijlers zijn hierin inspirerend en richtinggevend: “Alle niveaus worden meegenomen, van de kwaliteit van het eten dat in het restaurant wordt gemaakt door bijvoorbeeld mensen met een afstand tot de arbeidsmarkt, tot groene daken, buurtactiviteiten, beleefpaden en winkelaanbod.” Het project bevindt zich in de besluitvormingsfase en wordt binnenkort voorgelegd aan betrokkenen.
Een ander prototype heet Drinkbare Maas en richt zich op water dat beschikbaar, schoon en uiteindelijk drinkbaar is. Op vijf juli vond hierover een eerste bijeenkomst plaats, met 80 deelnemers van betrokken partijen. Dit waren niet alleen ‘waterpartners’, zoals het waterschap en drinkwaterbedrijven, maar bijvoorbeeld ook de industrie, gemeenten, zorginstellingen en natuurorganisaties. De ideeën die hieruit voortkwamen worden momenteel verder uitgewerkt tot nieuwe voorstellen.
Netwerk mobiliseren
Maar hoe krijg je de juiste mensen eigenlijk om tafel om prototypes mee te realiseren? “Dat is hard werken,” vertelt Annemieke. “We zijn veel bezig met netwerken en de juiste mensen op de juiste plaats te krijgen. Dat is een kwestie van volhouden en blijven proberen. Je kunt niet zonder elkaar bij lastige vraagstukken. Maar daarnaast moet je als aanjager met een groter plaatje in het vizier ook aanvoelen waar behoefte aan is. Want als mensen positief tegenover een doelstelling staan dan verloopt de samenwerking het prettigst.”
Helemaal aan het begin van het ontstaan van Vital Zone hebben we in Oss een Blue Zone hub gevormd en een serie bijeenkomsten georganiseerd, waarin we allerlei mensen in en buiten Oss uitnodigden om mee te denken. Daar ontstonden al verschillende mooie ideeën, waaronder ook het concept van de verschillende actieradiussen. “Het idee daarvan is dat je in je eigen leven zelf al veel kunt doen op het gebied van gezondheid en geluk: invloed nemen waar je bent, vanuit wie je bent en wat je kunt,” vertelt Annemieke. “Als gemeente werk je met een grotere actieradius, maar ook op persoonlijk vlak kun je aan de hand van de vijf pijlers al veel verbeteren. Het gaat dus niet altijd om grote projecten en initiatieven: verandering begint bij jezelf.”
Een eenvoudiger leven met minder stress
Een voorbeeld van een persoon die zich heeft laten inspireren door onder andere de theorie van de Blue Zone is Sandra Schreurs, eigenaresse van Theetuin de Notelaar in Berghem. In 2011 verloor zij haar baan, en in december 2012 werd ook haar partner werkloos. En dat terwijl zij net samen een bijna vervallen boerderij hadden gekocht die ze wilden verbouwen. Ondanks de tegenslag zijn ze wel aan de verbouwing begonnen. “Maar na een jaar was er nog steeds geen zicht op werk, en daardoor werd de verbouwing doorzetten lastig.”
“We realiseerden ons dat we iets totaal anders moesten gaan doen,” vertelt Sandra Schreurs. Zij en haar man kwamen tot de conclusie dat een eenvoudiger leven met minder stress beter bij hen paste. Om zich zo een leefstijl eigen te maken startte Sandra met een jaaropleiding Permacultuur. “Kort samengevat leer je daar hoe je leeft met de natuur mee, in plaats van ertegenin. De principes van de permacultuur zijn toepasbaar op alle domeinen. Met deze inzichten wilde ik ons leven vormgeven.”
Leef met aandacht en de natuur mee
Zo werd de keuze gemaakt om de boerderij biobased te verbouwen, en ontstond in 2015 ook de theetuin. De slogan van Theetuin De Notelaar luidt: leef met aandacht en de natuur mee. De theetuin ziet Sandra Schreurs niet als een einddoel, maar eerder als middel om bewustwording mee te vergroten.
In 2016 deed Sandra Schreurs voor het eerst mee met het programma Sociale Veerkracht in Den Bosch. Daar hoorde ze over de hubs van Vital Zone Brabant. “In Oss bleek een hub te zijn over de Blue Zone, en dit trok meteen mijn interesse” vertelt Sandra Schreurs. “Wat mij aantrekt aan de Blue Zone zijn de simpele en heldere leefregels. Iedereen kan het begrijpen en toepassen,” vertelt ze. “Als je de leefregels volgt, kom je dichter bij jezelf.” In de theetuin gaat het volgens haar dan ook niet om de recreatieve en toeristische waarde, maar veel meer om de permacultuur en het voorleven van de leefregels van de Blue Zone. Dat is niet heel ingewikkeld. De theetuin volgt simpelweg de natuur: het menu is er seizoensgebonden, de omgeving is groen en er is voldoende ruimte voor ontspanning. Want gelukkig zijn betekent ook dat je minder gejaagd leeft, en dat er minder stress is.
Erkenning voor ondernemers
Volgens Sandra is het belangrijk dat grote organisaties de gewone ondernemer betrekken bij hun initiatieven, en hun paternalistische houding loslaten. Lokale ondernemers kunnen namelijk veel bijdragen aan een omgeving waarin gezondheid en geluk voorop staan, en staan dicht bij wat er lokaal speelt. Door hen gelijkwaardig te benaderen komen de mooiste ideeën boven tafel, denkt Sandra. “Dat is denk ik ook mijn zielsmissie: mensen naar hun hart laten luisteren en onbalans in en tussen personen wegnemen. We kunnen de transitie veel sneller laten verlopen als we regionaal ondernemers betrekken bij gemeentelijke en provinciale projecten. Daarnaast denk ik dat de wereld er anders en beter uit gaat zien als mensen vanuit hun hart leven.”
"Als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg."
Wat ten slotte van belang is om tot grote transities te komen zijn mensen die iets nieuws willen proberen, voegt Sandra toe. “Want als je doet wat je deed, krijg je wat je kreeg.” Door samen op zoek te gaan naar nieuwe manieren en door te werken vanuit je hart kom je tot de mooiste resultaten. Annemieke hoopt persoonlijk vooral dat de pijler ‘gezonde leefomgeving’ veel meer tot z’n recht komt. Dat mensen de natuurlijke leefomgeving in de toekomst meer gaan waarderen, en dat gemeenten deze ook opnemen in nieuwe omgevingsvisies. “Ik ben er van overtuigd dat een natuurlijke leefomgeving bijdraagt een ons geluk”.
Meer weten?
Ga naar de website van Vital Zone.