Geothermie (aardwarmte) voor kas en huis in het Westland
Diep in de bodem zit warm water. Het is opgeslagen in (poreuze) gesteentelagen. Hoe dieper in de aarde, hoe warmer. Met iedere kilometer diepte stijgt de temperatuur met ongeveer dertig graden. Op twee tot drie kilometer diepte zit dus water van wel zestig tot negentig graden. Daarmee kun je kassen verwarmen en – aangesloten op een warmtenet- ook hele woonwijken. De kastuinbouw in het Westland heeft wel oren naar het gebruik van aardwarmte ofwel: geothermie.
Het kabinet ziet potentie in geothermie als vervanger van aardgas. Een bouwsteen in de energietransitie. Nodig voor het halen van de doelen uit het klimaatakkoord van Parijs en belangrijk om te kunnen stoppen met het gas uit Groningen. In het Westland is inmiddels al concrete ervaring met aardwarmte, maar leven ook nog grote ambities.
Knop om voor geothermie
Jeroen Straver werkt voor de gemeente Westland al jaren aan geothermieprojecten. “We zijn in 2008, midden in de crisis, begonnen. Samen met bedrijven, belangenorganisaties en instellingen hebben we de Westlandagenda opgesteld. Het idee was de crisis aan te grijpen voor vernieuwing. We moesten er sterker uitkomen dan we erin gegaan waren. Energie was en is een belangrijke factor in het Westland. De glastuinbouw verstookt hier een slordige miljard kuub aardgas per jaar. Naast de kosten was verduurzaming in 2008 ook al een issue.”
Na een succesvol geothermieproject in Bleiswijk in 2006 ‘ging de knop bij de tuinders om’, vertelt Straver. Ook de eerste tuinders in het Westland gingen aan de slagmet hoogwaardige aardwarmtewinning waarbij water van ca. vijfentachtig graden wordt opgepompt. De gemeente Westland besloot daarop studies van de ondergrond te laten verrichten naar de bredere mogelijkheden van geothermie. Westland wilde voorkomen dat aardwarmte ‘for the happy few’ zou worden. Daarom werd onder meer een opsporingsvergunning aangevraagd.
“Wij wilden als gemeente zoveel mogelijk tuinbouwbedrijven op een eerlijke manier de kans geven mee te doen aan aardwarmtewinning. Een revolverend fonds om garanties tegen misboringen te bieden ondersteunde daarbij. Dat heeft tot in de gemeenteraad voor veel gedoe gezorgd. ‘Waar bemoei je je mee?’ was grof gezegd de reactie. Dat is bijgetrokken. We hebben altijd samen opgetrokken met de bedrijven en instellingen in de regio.”
Jeroen Straver werkt voor de gemeente Westland al jaren aan geothermieprojecten. “We zijn in 2008, midden in de crisis, begonnen. Samen met bedrijven, belangenorganisaties en instellingen hebben we de Westlandagenda opgesteld. Het idee was de crisis aan te grijpen voor vernieuwing. We moesten er sterker uitkomen dan we erin gegaan waren. Energie was en is een belangrijke factor in het Westland. De glastuinbouw verstookt hier een slordige miljard kuub aardgas per jaar. Naast de kosten was verduurzaming in 2008 ook al een issue.”
Na een succesvol geothermieproject in Bleiswijk in 2006 ‘ging de knop bij de tuinders om’, vertelt Straver. Ook de eerste tuinders in het Westland gingen aan de slagmet hoogwaardige aardwarmtewinning waarbij water van ca. vijfentachtig graden wordt opgepompt. De gemeente Westland besloot daarop studies van de ondergrond te laten verrichten naar de bredere mogelijkheden van geothermie. Westland wilde voorkomen dat aardwarmte ‘for the happy few’ zou worden. Daarom werd onder meer een opsporingsvergunning aangevraagd.
“Wij wilden als gemeente zoveel mogelijk tuinbouwbedrijven op een eerlijke manier de kans geven mee te doen aan aardwarmtewinning. Een revolverend fonds om garanties tegen misboringen te bieden ondersteunde daarbij. Dat heeft tot in de gemeenteraad voor veel gedoe gezorgd. ‘Waar bemoei je je mee?’ was grof gezegd de reactie. Dat is bijgetrokken. We hebben altijd samen opgetrokken met de bedrijven en instellingen in de regio.”
Geothermie en warmtenet
De bemoeienis van de gemeente heeft alles te maken met de tweede grote opgave: de koppeling van geothermie in de kastuinbouw met warmtenetten om uiteindelijk alle huishoudens van het Westland te kunnen verwarmen en van heet water te kunnen voorzien.
De onderzoeken naar geothermie en het ontwikkelen van businesscases voor toepassing, vindt plaats bij Energie Transitie Partners BV (ETP). Daarin zitten de Alkmaarse vuilverbranding HVC (met ervaring in distributie van restwarmte en andere duurzame projecten) en Westland Infra. Beide bedrijven voeren innovatieve projecten voor de energietransitie in het Westland uit. Zo is er o.a. een proefboring tot vier kilometer diepte verricht om te onderzoeken of er warmte uit de Trias zandsteenlagen kan worden gewonnen. Helaas bleek dat niet mogelijk. De gemeente regelt zaken in de rand-voorwaardelijke sfeer en stuurt vanuit haar aandeelhouderschap
Om te onderzoeken wat de mogelijkheden zijn om bestaande woningen en gebouwen van het aardgas te krijgen is Westland samen met de partners van ’s-HeerenLoo, woningcorporatie Arcade en ETP een pilot begonnen. Een business case om de financiële, technische, juridische en organisatorische haalbaarheid te onderzoeken is nagenoeg afgerond. Daaruit moet onder meer blijken hoe het sommetje er voor de wijk Westerhonk uit gaat zien. Welk bedrag per aansluiting is nodig om de wijk aardgasvrij te maken?
Deze animatie van SODM legt uit hoe geothermie werkt.
Westerhonk aardgasvrij
Westerhonk is een klein dorp op zich met zorgwoningen, kantoren, behandelruimten, particuliere- en huurwoningen en zelfs een supermarkt en een klein zwembad. Een deel van het aardgasnet in Westerhonk was toe aan renovatie en bovendien wordt er door tuinders in de omgeving al gewerkt met aardwarmte. Dat bracht de wijk in beeld als Green Deal voorbeeldproject aardgasvrije wijken. Een projectgroep vanuit de partners in Westerhonk en de gemeente, werkt de plannen verder uit. Voor bewoners zijn informatieavonden belegd.
“Hier zal het gaan om hoogwaardige geothermie waarbij water van vijfentachtig graden beschikbaar komt. Dat is een prima temperatuur om de bestaande infrastructuur in huis, zoals de leidingen en radiatoren, te blijven gebruiken via een warmtewisselaar. Dat houdt het voor eindgebruikers redelijk betaalbaar, maar er moet voor het warmtenet wel een infrastructuur worden aangelegd. Dat wordt allemaal meegenomen in het aanbod dat gebruikers krijgen.”
Direct na de zomer zal duidelijk worden of en hoeveel gebruikers van Westerhonk daadwerkelijk over willen gaan op warmte diep uit de aarde. Een minimumaantal deelnemers kan Straver moeilijk aangeven omdat er verschillende ‘volloopscenario’s’ mogelijk zijn. Zo hoeft mogelijk niet iedereen direct in te stappen, maar kunnen bijvoorbeeld bewoners met een nog nieuwe cv-ketel dat moment ook later kiezen. Spannend blijft het tot na de zomer zeker, meent Straver.
Ook bestaande bouw aardgasvrij
En dan is dit alleen nog maar de pilot in een betrekkelijk kleine wijk. De ambities van Westland gaan aanzienlijk verder. “Wij schatten dat we tot 2030 nog ongeveer vijfduizend nieuwe woningen gaan bouwen in de gemeente. Die zullen allemaal aardgasvrij zijn. Dat was tot voor kort wel een kwestie bij projectontwikkelaars, maar inmiddels niet meer. Ook voor de netwerkbedrijven wordt het een desinvestering om in een nieuwbouwwijk nog maar voor een deel van de woningen aardgas aan te leggen. Die kanteling gaat nu heel snel. Al helemaal met berichten over het uitfaseren van nieuwe Cv-ketels en een harde einddatum voor het gas uit Groningen. Dan is de keuze al snel ‘All Electric’ of een centraal warmtenet.”
De echte opgave zit bij de bestaande bouw. Dat maakt de pilot Westerhonk ook zo belangrijk. “Het gaat in onze gemeente om ongeveer drieënveertigduizend woningen. Die gaan we huisje voor huisje veroveren. We brengen daarvoor nu de kansen in kaart. Welke locaties liggen dicht bij mogelijke bronnen voor geothermie, waar zit het corporatiebezit, wat is particulier. Met dat soort gegevens zullen we een kansenkaart samenstellen en ons plan trekken.”
Programma Aardgasvrije Wijken
In 2030 moeten alle huizen in Nederland aardgasvrij zijn en zal zeker de helft van de warmte in de Westlandse glastuinbouw uit geothermie of andere duurzame bronnen komen. Minister Ollongren (Binnenlandse Zaken en Koninkrijksrelaties) heeft in een brief gemeenten uitgenodigd voor 1 juli plannen in te dienen voor het programma Aardgasvrije Wijken. In 2018 is voor zogeheten proeftuinen 90 miljoen euro beschikbaar. Voorwaarde is dat gemeenten dit jaar al kunnen starten.
De minister verwacht dat ongeveer 20 wijken kunnen starten als grootschalige proeftuin. De kennis en ervaringen komen ten goede aan het aardgasvrij maken van alle bestaande woonwijken. Voor het eind van de kabinetsperiode is de ambitie om 30.000 tot 50.000 bestaande woningen per jaar aardgasvrij te maken. Daarnaast is het belangrijk dat nieuwe wijken zoveel mogelijk aardgasvrij worden opgeleverd.